Nominal va Real YaIM

Nominal YaMM
Real YAIM = ------------ 100
Deflyator
Iste'mol narxlari indeksi quyidagicha aniqlanadi:
 Qⁱ₀ Pⁱ₁
Ini = ------------- 100
 Qⁱ₀ Pⁱ₀
Bu erda:
Qⁱ₀– bazis yilda bozor savatiga kiritilgan i – tovar va xizmatlar hajmi;
Pⁱ₁ – i – tovarning joriy yildagi bahosi;
Pⁱ₀ – i – tovarning bazis yildagi hajmi.
Iste'mol narxlari indeksi hisoblashning shartlari;
- bozor savati bazis yil uchun aniqlanadi va bir necha yil davomida o'zgarmaydi;
- bozor savatiga faqat iste'mol xarakteridagi tovarlar va xizmatlar kiritiladi;
- bozor savatiga kiritilgan tovarlar va xizmatlarning hajmi iste'mol xarajatlarining katta qismini tashkil etishi kerak.
Ini ko'rsatkichining kamchiligi shundaki bozor savati tarkibi o'zgarmas bo'lganligi tufayli aholi iste'moli tarkibida tovarlar va xizmatlar ulushining o'zgarganligini, shuningdek tovarlar va xizmatlar sifatida ro'y bergan o'zgarishlarni hisobga olish imkonini bermaydi shu sabrbli bu indnks baholar darajasini biroz oshirib ko'rsatadi.
YAIM deflyatori esa bozor savatiga joriy yida kiritilmay qolgan tovarlar baholarining oshishini hisobga olish imkonini bermasligi tufayli baholar darajasini biroz pasaytirib ko'rsatadi. Shu sababli bu ikki indeksning o'rtacha darajasini xarakterlovchi Fisher indeksi hisoblanadi:


If = Idef * Iini

Sanoat ishlab chiqaruvchilar baho indeksi iste'mol narxlari indeksi singari hisoblanadi. Lekin bozor savatiga sanoat mahsulotlarigina kiritilib ular ulgurji baholarda hisoblanadi.

Qisqacha xulosalar
Mamlakatning makroiqtisodiy holati ko'rsatkichlar tizimi orqali baholanadi. Makroiqtisodiy tahlilda YAIM, YAMD, SIM, Smd, SHD, ShTD, YaMTD, S ,S, Ini,YAIM deflyatori kabi ko'rsatkichlardanfoydalaniladi.
YAIM - mamlakat rezidentlari tomonidan ma'lum muddat davomida ishlab chiqarilgan pirovard tovarlar va xizmatlar bozor baholarininng umumiy yig'indisidan iborat.
YaIMni hisoblashning ishlab chiqarish, yakuniy iste'mol va taqsimot usulari mavjud bo'lib, ulardan dastlabki ikki turi keng qo'llaniladi.
YaIMni hisoblashda bir qiymatni ikki qayta hisoblashga yo'l qo'ymaslik uchun uni qo'shilgan qiymatlar yig'indisi ko'rinishida hisoblanadi. Bu usul YaIMni hisoblashning ishlab chiqarish usuli deyiladi.
YaIMni xarajatlar ko'rinishida to'rt guruhdagi xarajatlar - iste'mol, investisiya, davlat xaridi va sof eksport xarajatlari yig'indisi orqali hisoblanadi.
Har uchala usulda hisoblangan YAIM ko'rsatkichi hajmi statistik xatolar istisno etilganda o'zaro teng bo'ladi.
Milliy hisobchilik tizimining barcha ko'rsatkichlarini hisoblashning uslubiy bazasi bitta bo'lgani uchun ularni o'zaro taqqoslash imkoni mavjud.
Makroiqtisodiy tahlilda YAIM ko'rsatkichi bilan birgayamd ko'rsatkichidan ham foydalaniladi. YAMD - mamlakat rezidentlari tomonidan, mamlakatda va mamlakat tashqarisida, ishlab chiqarishda ishtirok etish va mulkdan olgan boshlang'ich daromadlari yig'indisidir.
Soddalik uchun YAIM yalpi ishlab chiqarish, YAMD esa yalpi daromad deb ham yuritiladi.
Nominal YAIM yakuniy tovarlar va xizmatlar hajmini joriy narxlarda, Real YAIM esa doimiy narxlarda baholaydi. Shunday qilib, Real YaMM hajmi faqatgina ishlab chiqarish hajmi o'sishi bilan oshadi, nominal YaMM esa tovar va xizmatlar baho darajasining o'sishi natijasida ham oshishi mumkin. Milliy ishlab chiqarish va daromad hajmining Real o'zgarishini aniqlash uchun baholar indekslaridan: YAIM deflyatori va ini ko'rsatkichlaridan foydalaniladi.

3. 2. Asosiy adabiyotlar

1. 
   I.A.Karimov. "Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O'zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo'llari va choralari". T.: O'zbekiston, 2009 yil. -56 b.
   
2. 
   I.A. Karimov. Mamlakatimizni modernizasiya kilish va yangilashni izchil davom ettirish-davr talabi. "Xalq so'zi". 2009 yil, 14 fevral.
   
3. 
   B.Yu.Xodiev, A.Sh.Bekmurodov, U.V.G'ofurov, B.K.Tuxliev. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning "Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O'zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo'llari va choralari" nomli asarini o'rganish bo'yicha o'quv qo'llanma. – T.: Iqtisodiyot, 2009. – 120 b.
   
4. 
   Abel E., Bernanke B. Makroekonomika. 5-e izd.- Spb.: Piter, 2008, 53-81 s.s.
   
5. 
   Agapova T.A., Seregina S.F. Makroekonomika:Uchebnik.-7-e izd.pererab. i dop.-M.:Izdatelstvo "delo i servis", 2005. 23-48 s.s.
   
6. 
   Axmedov D.K.,Ishmuxamedov A.E., Jumaev K., Djumaev Z.A. Makroiktisodiyot, T.: O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi adabiyot jamg'armasi nashriyoti 2004, 18-29 b.b.
   
7. 
   Vechkanov G.S., Vechkanova G.R. Makroekonomika; Uchebnik dlya vuzov , 3-e izd., dopolnennoe.-Spb.: Piter, 2009, 63-72 s.s.
   
8. 
   Ishmuhamedov A.E., Djumayev Z.A, Jumayev Q. X. Makroiqtisodiyot. (O'quv qo'llanma).-T.: O'zbekiston Yozubchilar uyushmasi Adabiyot jamg'armasi nashriyoti, 2005. , 18-31 b.b
   
9. 
   Kiseleva E.A. Makroekonomika: kurs lektsiy. M.: Izd-vo Eksmo,2007, 22-45 SS.
   
10. 
    Matveeva T.Yu. Vvedenie v makroekonomiku: Uchebnoe posobie. Gos.un-t-Visshaya shkola ekonomiki.-3-e izd.-M: Izd.dom gu VSHE, 2005, 11-32 s.s.
    

Aim.uz