Nókis qalaliq xaliq bilimlendiriw bólimine qarasli 2 sanli qánigelestirilgen mekteptiń fizika páni muġallimi Dawletniyazov Azamattiń (A) klassinda Elektromagnitler. Elektromagnitli rele temasindaġi ashiq sabaġi

Elektro magnittin payda bolıw tariyxı. 1828 jılda amerikanlı fizik Jozef Genri (1797-1878) temir ózek ústinde izolatsiyalanġan sımdı kóp qatlam orap, úlken kúshke iye bolġan elektromagnitti jarattı.

Elektromagnittiń tartıw kúshi onnan ótip atırġan tok kúshine tuwrı proportsional bolıp tabıladı. Yaġnıy F~I (1)

Katushkadaġı sımlardıń oramlar sanı 2 ese kemeytsek yakordıń elektromagnitke tartılıw kúshi 2 ese kemeyedi. Oramlar sanı neshe ese artırılsa yakordıń tartılıw kúshide sonsha ese artadı. Demek :Elektromagnittiń tartıw kúshi katushkadaġı oramlar sanına tuwrı proportsional. F~ n (2) Elektromagnitti katushkadaġı oramları sanı birdey, biraq uzınlıġı 2 ese qısqa bolġan basqa elektromagnit penen almastırayıq . Bunda yakordıń elektromagnitlikke tartılıw kúshi 4 ese artqanın baqlaw mumkin.

Demek: Elektromagnittiń tartılıw kúshi katushka uzınlıġınıń kvadratına keri proportsional. (3) (1), (2) hám (3) ańlatpalardı ulıwmalastırıp tómendegi formulanı jazıw múmkin: (4) Bul jerde µ-elektromagnit ózeginiń qásiyetlerine baylanıslı bolġan proportsionallıq koeffitsenti. Elektromagnittiń temir yakordı tartıw kúshiine hám katushkanıń uzınlıq birligine tuwrı keletuġın oramlar sanına tuwrı proportsional.

Elektromagnittiń qollaniliwi Elektromagnitler texnikaniń kóp tarawlarinda, atap aytqanda, transport, telegraf, radio, televidenie, elektrotexnika hám basqa tarawlarda keńnen qollaniladi. Elektromagnittiń ápiwayi qollaniliwi súwrette kórsetilgen. Elektromagnit kran temir hám polat júklerdi bir orinnan basqa orinġa tasiydi. Bunday kóterme kranniń qolayliliġi sonda, tasilip atirġan júk hesh qanday tirepberdige artilmaydi hám bekkemlenbeydi. Elektromagnit kran tasiwi kerek bolġan júkke jaqinlastiriladi hám kontur tokka jalġanadi. Sol waqitta júk kranġa jabisip kóteriledi hám kran oni basqa jerge alip barip qoyadi. Tok úziliwi menen kran júkten ajiraladi. Elektromagnitlerdiń texnika tarawinda keńnen qollaniliwi elektromagnitlik rele sipatinda ayqin kórinedi.