Nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti

Kattalar mehnati bilan tanishtirish

Ta’lim-tarbiyaviy ishning mazmuni maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni kattalar mehnati bilan tanishtirish orqali ularga kattalarning mehnati ijtimoiy-foydali mehnat bo‘lib, narsa va buyumlarni yaratishga qaratilganligi, ular har bir kishi va butun xalq uchun zarur ekanligi to‘g‘risida tushuncha berib boriladi. Masalan, o‘simliklarni, hayvonlarni parvarish qilish orqali ulardan olinadigan mahsulot kimlar uchun va nima maqsadda ishlatilishi to‘g‘risida bilim va tushunchalar berib boriladi.

Kattalarning mehnati bilan tanishtirish yana quyidagi maqsadni ko‘zlab ham amalga oshiriladi: kattalar mehnati to‘g‘risida aniq bilim va tasavvurlar berish, mehnatni va mehnat natijalarini qadrlashga o‘rgatish, mehnatga qiziqish va muhabbat uyg‘otish, mehnat qilish xohishini tarbiyalash va ishni sifatli bajarishga o‘rgatish.

Kattalar mehnati bilan tanishtirishning asosiy mazmuni quyidagilardan iborat:

- har bir kishi mehnatining ijtimoiy moxiyati;

- mehnat axli o‘rtasidagi ijobiy o‘zaro yordam berish munosabati;

- har qanday kasb ham muxim ekanligini tushuntirish.

Mehnat faoliyatining asosiy tarkibiy qismlari bilan tanishtirish:

1. 
   mehnatning maqsadi, uning ijtimoiy ahamiyati;
   
2. 
   materiallarni tanlash (mehnat materiallari);
   
3. 
   jihozlash (mehnat faoliyati uchun zarur bo‘lgan asboblarni tayyorlab olish);
   
4. 
   mehnat jarayoni (maqsadga erishish uchun bajariladigan mehnat harakatlari);
   
5. 
   natija-mehnat mahsuli.
   

MTM dasturiga binoan har bir yosh guruhidagi bolalar kattalar mehnati to‘g‘risida quyidagi bilim va tasavvurlarni egallab olishlari lozim:

Kichik guruh:

1. Ayrim kasb egalarining mehnat jarayoni.

2. Mehnat jarayonidagi mehnat harakatlari.

3. Mehnat jarayonini amalga oshirish uchun kerakli materiallar.

4. Ma’lum bir mehnat jarayonini bajarish uchun jihozlar.

5. Mehnat natijasi.

6. Kishilar mehnatining ijtimoiy ahamiyati.

O‘rta guruhda mehnat to‘g‘risida qo‘shimcha tasavvur va bilimlar beriladi:

- Harakat sifati xakida.

- Kishilarning mehnatini yengillatuvchi moslamalar.

- Kishilarning mehnatga muhabbati.

Katta va maktabgacha tayyorlov guruhida yana yangi tasavvur va bilimlar beriladi:

1. 
   Kishilar mehnatini yengillatadigan mashina va mexanizmlar to‘g‘risida.
   
2. 
   Kishilar mehnati jamoa harakterida ekanligi to‘g‘risida.
   
3. 
   Jamoa mehnati jarayonida kishilarning o‘zaro munosabatlari to‘g‘risida.
   
4. 
   Mehnat qahramonlari, xalqimizning mehnat an’analari xaqida.
   

Kattalar mehnati bilan tanishtirishning vosita va metodlari MTM da bolalarni kattalar mehnati bilan tanishtirish har xil tashkiliy yo‘llar va metodlar orqali amalga oshiriladi.

Birinchi yo‘l – ekskursiya, mashg‘ulot, maqsadli sayrlar orqali bolalarni kattalar mehnatiga yaqinlashtirish. Bunda kuzatish, kino va diafilm, diapazitiv, teleeshittirish, badiiy adabiyot, ko‘rgan va eshitgani to‘g‘risida suhbat, tarbiyachi va bolalarning hikoyalari. Tarbiyachining hikoya va tushuntirishi, didaktik o‘yinlar kabi turli-tuman metodlardan foydalaniladi.

Ikkinchi yo‘l – mashg‘ulot va mashg‘ulotdan tashqari vaqtlarda kattalar mehnatini bolalarga yaqinlashtirish. Gigienik va pedagogik jihatdan mumkin bo‘lgan ishlarni (binoni tozalash, idish yuvish, yuvilgan kirlarni dazmollash va tahlash, bayram kiyimlarini tikish, bolalar bilan o‘yin, mashg‘ulot uchun kerakli materiallarni tayyorlash va boshqalar) bolalar oldida bajarish. Kuzatish, ko‘rsatib tushuntirish, suhbat, tarbiyachining so‘zlab berishi va shunga o‘xshash materiallardan foydalaniladi. Kuzatishdan keyin bolalar bilan shunga o‘xshash mehnat turlarini tashkil etish maqsadga muvofiq bo‘lar edi: kutubxonaga borib kelgandan keyin yirtilgan kitoblarni yamash, modalar atelesiga borib kelgandan keyin qo‘g‘irchoqqa kiyim tikish va hokazolar.

Uchinchi yo‘l – bolalarning kattalar bilan birgalikdagi mehnatlari. Bolalarning kattalar bilan birgalikdagi mehnatlari har xil bo‘lishi mumkin (xona o‘simliklarini yuvish, polizda ko‘chat yoki urug‘larni ekish uchun jo‘yaklar tayyorlash, binoning ichini tozalash va h.k.).

Bolalarning kattalar bilan birgalikdagi mehnatlarini tashkil etish shakllari ham ish mazmuniga qarab har xil bo‘ladi:

1. 
   Asosiy ishni kattalar bajarishadi, bolalar qo‘llaridan kelganicha yordam beradilir.
   
2. 
   Tarbiyachi ishni boshlab beradi, qolganini bolalar o‘zlari mustaqil davom ettirishadi.
   
3. 
   Kattalar boshlab beradi, bolalar davom ettiradi, keyin esa bolalar va kattalar birgalikda bajarishadi.
   

Bolalar kattalar bilan birgalikda mehnat qilishlari orqali mehnat malaka va ko‘nikmalarini tez va oson egallab oladilar, ularning kattalar mehnati to‘g‘risidagi bilimlari boyidi, bunday mehnat bolalarga quvonch bag‘ishlaydi.

Bolalarni kattalar mehnati bilan tanishtirishda hamma metod va vositalardan keng ravishda foydalaniladi.

Shunday qilib kattalar mehnati bilan tanishtirish bolalar mehnat va axloqiy tarbiyasining tarkibiy qismi hisoblanadi.