Nizomiy nomidagi Toshkeny Davlat Pedagogika Universitetining “Amaliy psoxologiya” fakul’teti 202 guruh talabasi Mnasurova Go’zalning “Dinshunoslik” fanidan bajargan mustaqil ishi. Mavzu: Hanafiylikdagi bag’rikenglik g’oyalari

Fatvo nima va uning qanday turlari bor?

Fatvo arabcha so‘z bo‘lib, savolga javob berish degan ma'noni bildiradi. Ushbu so‘z Qur'oni karimda ham keladi: odamlar Yusuf alayhissalomning oldiga kundalik iqtisodiy, maishiy turmush tashvishlari bo‘yicha savol so‘rab kelganda, u kishi bu savollarga javob bergan. Keyinchalik bu so‘z diniy-ilmiy istilohga (atama sifatida — tahr.) aylangan va dinga oid savol-javobga nisbatan ishlatiladi. Demak, bugungi kunda berilgan savollarga diniy nuqtai nazardan javob berish fatvo hisoblanadi.

Ulamolar diniy fatvoni bir necha turga bo‘lishgan. Birinchisi, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallamdan so‘ralgan savollar va ularga berilgan javoblar. Bu savol-javoblar shariatimizning joriy etilishi uchun bo‘lgan. Sahobalar tahorat, savdo-sotiq va boshqalar haqida savol berganda, Alloh taolo ul zoti bobarakotga Qur'ondan oyat nozil qilgan yoki o‘zlariga bildirilgan ilhom — hadislar orqali javob berganlar va bu shariatimizga kirgan. Buni “Fatvoi tashri'iy”, ya'ni shariatni joriy qiluvchi fatvolar deyiladi. Bu faqat Payg‘ambarimiz alayhissalom davrlariga xos sanaladi.

Keyigisi fuqaholarning fatvosi. Ya'ni mazhabboshilar, mujtahid ulamolarning asarlari, xususan bizning hanafiy mazhabimizdagi yozilgan kitoblardagi masalalar hammasi fatvo. Ular oyatdan, hadisdan istinbot qilib chiqarishgan. Masalan, tahorat oyatidan uning farzlarini — to‘rtta farzi bor — chiqarganlar. Buni Payg‘ambarimiz alayhissalom to‘rtta farzi bor deb aytmaganlar, balki ulamolarimiz istinbot qilib chiqarib, musulmonlarga bayon qilib berganlar.

Kitoblar masalasiga qarab boblarga ajratilgan: namoz bobi, nikoh bobi, taloq bobi kabi. Ulardagi masalalar bayoni fatvo hisoblanadi. “Fatvoi qozixon”, “Fatavoi olamgiriya” va boshqa yuzlab fatvo kitoblarini keltirish mumkin. Bular savol-javob tarzida bo‘lmay, balki egallagan ilmlariga tayanib bayon qilib berishgan.

Uchinchisi, juz'iy masalalarga fatvo. Endi bu savol-javob tarzida bo‘ladi. Bir odam kelib olimdan savol so‘raydi va unga javob beriladi.