Nizomiy nomidagi toshkent davlat

3.  Bolalar  nutqini  rivojlatirishning  tashkiliy  pedagogik  va  metodik  ishlari. 
Maktabgacha  katta  yoshdagi  bolalar  nutqini  rivojlantirishda  nutqni  tuza  bilish  darajasini 
ko‘tarish maktabgacha ta’lim tizimi metodistlari oldidagi asosiy vazifalardandir. Shuni hisobga 
olgan holda tevarak-atrofni o‘rganishda maktabgacha tarbiya yoshidagi katta bolalarning nutqini 
rivojlantirish  muammosiga  oid  tadqiqotni  nutqni  rivojlantirishni  ta’minlaydigan  omillarni 
aniqlashdan boshlash maqsadga muvofiqdir. 
Maktabgacha  katta  yoshdagi  bolalar  nutqini  rivojlantirishning  yuqori  darajasiga 
quyidagilar evaziga erishilishi mumkin ekan: 
- 
tilning adabiy me’yorlari va qoidalaridan xabardorlik; 
- 
o‘z fikr-mulohazalarini erkin bayon eta olish; 
- 
muloqotga kira bilish, kattalar va tengdoshlar bilan muomala qila olish; 
- 
suhbatdoshni tinglay bilish, so‘rash (savollarni to‘g’ri bera olish), javob berish, e’tiroz 
bildirish, zarur bo‘lganda esa tushuntirish, izohlash. 
Maktabgacha  katta  yoshdagi  bolalar  nutqini  o‘stirishda  nutq-dialogik  va  monologik 
nutqni rivojlantirishga alohida e’tibor berish zarur bo‘ladi.  
 
 
 
 
 
                                                1-

---

jadval
 
Maktabgacha  katta  yoshdagi  bolalar  dialogik  nutqni  nisbatan  oson  o‘rganadilar.  Bu 
quyidagilar bilan ifodalanadi: bolalar uyda, bolalar bog’chasida doimo diologik nutqni eshitadi. 
Bundan tashqari, bolalar o‘zaro muloqotda bo‘lib, asosan dialogik nutqdan foydalanadilar.  
Metodik  adabiyotlarda  bayon  qilinishicha,  adabiy  til  negizida  asosan  monologik  nutq 
yotadi.  Shuning  uchun  ham  nutqni  rivojlantirish  ta’lim-tarbiya  tizimida  muhim  ahamiyat  kasb 
etadi. 
Monologik  nutq,  muayyan  mavzuga  oid  mantiqiy  izchil  gaplar  shaklida  ifodalangan 
hamda  boshqalarga  ta’sir  ko‘rsatish  uchun  yo‘naltirilgan  fikrlar  (tovushlar)ning  uyushgan 
tizimini namoyon etadi. 
Bola  uchun  monologik  nutq,  shubhasiz,  psixologik  jihatdan  murakkab  hisoblanadi.  Gap 
shundaki,  maktabgacha  katta  yoshdagi  bola  monologik  nutqqa  tayyorgarlik  jarayonida,  shuni 
tushunadiki, tinglovchilar (boshqalar) uning aytayotgan fikr-mulohazalaridan qandaydir qiziqarli 
narsani  bilishni  istaydilar.  Bola  intuitiv  tarzda  bo‘lsa-da,  monologik  nutq  rejasini  mantiqan 
tuzish,  maqsadini  bayon  etishga  oid  iboralarni  to‘g’ri  tanlash,  gap  tuzish,  tovushlarni  to‘g’ri 
talaffuz qilishga harakat qiladi. 
Noqulay  psixologik  sharoit  maktabgacha  katta  yoshdagi  bolaga  shunday  muhit 
yaratadiki,  uning  o‘zi  bayon  qilmoqchi  bo‘lgan  so‘z,  ibora,  gap  ma’nosini  tushunib  yetmaslik 
bilan bog’liq bo‘lgan «noqulaylik»ni his etadi. 
Haqiqatan  ham  monologik  nutq  tinglovchiga  maroqli  va  tushunarli  bo‘lishi  uchun 
maktabgacha katta yoshdagi bola, avvalo, xotira va mantiqiy fikrlashga tayanmog’i lozim.