Nizomiy nomidagi toshkent davlat

6. Bolalar о’yinlari. 
 
Ot о’yin, dо’ppi о’yin, hammompish, tosh о’yini, chillak, varrak, loysuvoq о’yini.  
 
Chitti  gul,  oq  terakmi  –  kо’k  terak,  tepdik  –  sandiq  ochildi,  boychechagim  boylandi, 
hakkalakam – dukkalakam. 
 
«Qorxat», «Qorqiz». «Qorbobo» о’yinlari. 
Yuqoridagi mavzularning har biri bolalarning tevarak-atrof haqidagi bilimlarini boyitish 
bilan  birga,  bog’lanishli  nutqni  ham  rivojlantirishga  hizmat  qiladi.  Masalan,  1-sentabr 
mustaqillik kuni umumhalq bayrami sifatida nishonlanar ekan, avval guruhdagi ertaliklar, sо’ng 
bolalarning  ota-onalari  bilan  Toshkentdagi  mustaqillik  maydoniga,  shahardagi  milliy  boqqa 
sayohat  uyushtirish  natijasida  ularning  lug’atida  mustaqillik  bayrami,  mustaqillik  maydoni, 
milliy  bog’,  Alisher  Navoiy  xaykali,  О’zbekistonning  birinchi  Prezidenti  –  I.A.Karimov, 
О’zbekiston  Gerbi,  О’zbekiston  bayrog’i,  О’zbekiston  madhiyasi,  Toshkent  –  О’zbekiston 
poytaxti,  metropoliten  kabi  tushuncha  va  birikmalar  bilan  boyiganligining  guvohi  bо’ldik. 
Bolalarning  sо’z  zahirasi  bevosita  kо’rgan-kuzatganlari  asosida  orta  boradi  degan  xulosaga 
keldik.  Masalan,  Toshkent  shaxri  bо’ylab  sayohat  natijasida  bolalarning  lug’at  boyligiga 
birdaniga  bir  necha    mavzu  bо’yicha  sо’zlar,  birikmalar  qo‘shiladi.  Masalan,  Amir  Temur 
maydoni,    Amir  Temur  haykali,  Amir  Temur  –  buyuk  sarkarda,  Toshkent  mehmonhonasi, 
«О’zbekiston» mehmonhonasi, О’zbekiston tarixi muzeyi, San’at saroyi, Milliy teatr, Markaziy 

---

univermag,  Chorsu  bozori,  Hayvonot  bog’i  kabilar  shular  jumlasidandir.  Bular  6-7  yoshli 
bolalarning kundalik turmushda hali ishlatilmasa-da, ularning   xotirasi  kuchli bо’lgani bois sо’z 
va  birikmalarni  yaxshi  о’zlashtirib  oladilar.  Bolalarning  bog’lanishli  nutqini  rivojlantirishda, 
ayniqsa, lug’at boyligini faollashtirish muhim va zarurdir. 
Qishloq  bolalari    kо’proq  о’ynaydigan  о’yinlar  ularning  sanoqlarni  о’rganishga,  nafas 
yо’llarini  rivojlantirishga  yordam  berish  bilan  birga,  lug’at  boyligini  oshirib,  faollashtiradi. 
Bunda ayniqsa, qо’shiq-о’yinlar muhim ahamiyat kasb etadi.  
Bir ikki, о’n olti, 
О’n olti deb kim aytdi? 
О’n olti deb men aytdim,  
Ishonmasang sanab kо’r… 
(О’yindagi bolalar sanaladi). 
Yoki, 
Hakkalakam, dukkalakam, 
Chori amal, beri amal, 
Qayda edi, tog’da edi 
Tog’man, zuvman… 
(Chillak zuvillanadi). 
Ayni  paytda  qо’shiq-о’yinlar,  topishmoq-о’yinlar,  sanoq  о’yinlar  bolalarning  bilimini 
oshiradi, aqlini charxlaydi, hozirjavob, zukko etib tarbiyalaydi.  
«Chitti gul-o, chitti gul», «Oq terakami – kо’k terak», «Tepdim sandiq ochildi» ertak – 
о’yinlari ham shunday ahamiyatga ega о’yinlardan sanaladi.  
Chitti gul-o, chitti gul, 
Hay-yu, chitti gul. 
Chittigulga gul bosay,  
Hay-yu, chitti gul. 
Dukur-dukur ot keldi, 
Chiqib qarang kim keldi? 
Aravada un keldi, 
Childirmada pul keldi. 
Hay-yu, chitti gul, 
Hay-yu, chitti gul. 
Yoz  fasli  bilan  bog’liq  «Laylak  keldi,  yoz  bо’ldi»  qo‘shig’i  ham  bolalarning  sevimli 
qo‘shiqlaridan hisoblanadi: 
Laylak keldi, yoz bо’ldi, 
Qanoti qog’oz bо’ldi. 
Laylak boradi toqqa, 
Quloqlari halqa. 
Halqasi tushib qoldi,  
О’tirdi yig’lamoqqa. 
«Chitti gul», «Dukur-dukur ot keldi», «Aravada un», «Childirmada pul», «Oftob chiqdi 
olamga»,  «CHо’pchak  ter»,  «Kulcha  yopdi  bir  о’choq»,  «Laylak  keldi,  yoz  bо’ldi»,  «Qanoti 
qog’oz bо’ldi» mazmuni gullar qushlar, narsalarning nomi, ularning asl va kо’chma ma’nolari, 
badiiy  ta’sir  vositalari,  bir  tomondan  bolalarning  tez  yodlash  qobiliyatini  oshirib,  yangi-yangi 
sо’zlarning  ma’nosini  bilib  olishlariga  yordam  bersa,  ikkinchi  tomondan,  lug’at  boyligini 
faollashtiradi,  nutqini  ravon  qiladi,  ona  tilining  boyligiga,  uning  serqirra  jilolariga  qiziqishni 
oshiradi.  Bolalikda  о’yin  jarayonida  yod  olingan  bu  qо’shiqlar  har  bir  insonning  qalbida  umr 
bо’yi  saqlanib  qoladi.  Bundan  tashqari,  tavsiya  etilgan  mavzular  bolalar  nutqining  grammatik 
tuzilishini  shakllantirishda  ham  yordam  beradi.  Bolalar  nutqining  grammatik  qurilishini 
shaklantirish esa bog’lanishli nuqni rivojlantirishda eng muhim talablardan sanaladi.