Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedogogika universiteti jismoniy tarbiya va sportda menejment hamda marketing

4. Sotsiologik tadkikot va surovlar:
tovarni sotish joylarida;
yarmarka, kurgazma va birjalarda;
konferensiya va simpoziumlarda;
ishbilarmonlik suxbatlarida, telefon va telefaks orkali;
manzilli axborot junatish orkali.
Xalkaro bozor sub’ekti bozorni tanlash, baxolash va ranglarga ajratishni amalga oshiradi. Bu marketing tadkikotlarining barinchi boskichi bulib, eksportchining vazifasi tanlashga, ya’ni potensial bozorlar sonini xar tomonlama va chukur taxlil utkazishga imkon beruvchi optimal songa etkazishga borib takaladi. Baxolash solishtirma tasniflash jadvallari yordamida amalga oshirilib, tanlangan tavsifnomalar buyicha tanlangan mamlakatlar buyicha bozor talablari darajasi va uziga xosliklarini takkoslash mumkin. Bunda kursatilgan talablarni baxolash uchun ball tizimidan foydalanish mumkin.
Saralash kutilayotgan eksport bozorlari soni kamaytirilgandan sung amalga oshiriladi. Ularni tijorat muvaffakiyatiga (ustivorlik katorida) erishish imkoniyati darajasi buyicha yoki ma’lum bir kursatkichlarga (xajm, talab dinamikasi, import, mazkur bozorga kirib borishning kiyinligi, rakobat darajasi va boshkalar) asosan joylashtirish lozim.
Bozorlarni ranglarga ajratishda eng axamiyatli kursatkichlar tovar va muayyan eksportchiga bog‘lik buladi. Eksport bozorlarini tuplash, baxolash va ranglarga ajratish taxliliy-baxolash ishlarining keyingi boskichiga utish imkonini beradi. U tanlangan tovar bozorlarining asosiy kursatkichlarini chukur urganishga borib takaladi. Bu katorga kuyidagilarni kiritish mumkin: bozorni segmentlash, tovar va uning bozor saloxiyatining solishtirma tavsifnomalari, iste’molchilar turlari va ularning xoxish-istaklari, rakobatchilarning xususiyatlari va bozorning firma tuzilmasi, tanlangan bozorda ishlash usul va shakllari.
Bozor sub’ektlarining asosiy kismi xorijiy bozorlarni ketma-ketlikda, kaskad usulida egallab olish taktikasiga amal kiladi. Bunda kuyidagi sxemalarga rioya kilinadi:
eng kulay mamlakat yoki mintakani tanlash;
ushbu bozorda bulish usulini aniklash;
bozorga moslashtirilgan tovar va xizmatlar, ularning narxi buyicha tijorat takliflarini aniklash;
tijorat siyosati, sotuv siyosati, kommunikatsiyalarni aniklash va savdo xodimlarini tanlash.
Xalkaro marketingda umumiy (jaxon tovar bozori kon’yunkturasining axvoli, dunyodagi siyosiy vaziyat) va uziga xos (bojxona koidalari, rakobat darajasi, talabning uziga xosliklari, konunchilikning tovar tavsifnomasiga kuyuvchi talablari) xarakterga ega bulgan, eksportchining tashki bozordagi muvaffakiyatini belgilab berishi mumkin bulgan asosiy omillar yig‘indisini kompleks xisobga olish zarur.
Xalkaro bozorni prognozlash. Xar bir bozor sub’ekti uzining xalkaro bozordagi urnini aniklab olishi zarur. Uz moxiyatiga kura uning bozordagi faoliyati prognozi tuziladi. Bunga firma faoliyatini strategik rejalashtirish kumaklashadi.
Strategik rejalashtirish (prognozlash) — firmaning maksadlari va uning xalkaro marketing soxasidagi potensial imkoniyatlari urtasidagi strategik moslikni yaratish va kullab-kuvvatlash buyicha boshkaruv jarayonidir.
Bunday rejalashtirish boskichma-boskich amalga oshiriladi (1-rasm).

Firma dasturi

Firmaning maksad va vazifalari

Xujalik portfeli rivojlanish rejasi

Firmaning usish strategiyasi

1-rasm. Strategik marketing rejalashtirish boskichlari.


1. Firma dasturlari. Dastur kuyidagi savollarga javob berishi lozim:
firma nimani ifodalaydi, uning xalkaro bozordagi imkoniyatlari kanday?
xalkaro bozorda firmaning potensial rakiblari kimlar?
firma mijozlari uchun nimalar kadrli?
xalkaro bozor manfaatlarini xisobga olgan xolda firma kanday bulishi lozim?