Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetining shahrisabz filiali yosh fiziologiyasi va gigiyena

 
yoki neyrotsitlar
 
(rieuronuni osytus) bo‘lib, nerv hujayra iborasi xuddi shu hujayraga tegishlndir. Neyronlar nerv impul’sini 
hosil qiladi va uning tarqalishini ta’minlaydi. Nerv to‘qimasining ikkinchi xil hujayralari - neyrogliya yoki 
gliotsitlar (neuroglia) kelib chiqishi bo‘yicha neyronlar bilan bog‘liq bo‘lsa ham, bir qator yordamchi 
vazifalarni bajaradi. 
Neyron (neyrotsit) nerv hujayrasi bo‘lib, tanadan, o‘simt a l a r i va nerv o x i r l a r i d a n tashkiltopgan. 
Nerv hujayrasining shakli va kattaligi nerv sistemasining turli qismlarida turlichadir. Ularning kattaligi 4-6 
mkmdan (miyachaning donador qavati) 100-130 mkmgacha (bosh miya po‘stloq qismining yirik Besh 
Hujayralari) bo‘lishi mumkin. Nerv hujayralarining shakli ularning o‘simtalari soniga bog‘liq. Bir o‘simtali 
nerv hujayralarining shakli odatda dumaloq yoki kolbasImon, ikki o‘simtali nerv hujayralari - duksimon, ko‘p 
o‘simtali nerv hujayralari esa noto‘g‘ri yulduzsimon shaklda bo‘ladi. Nerv hujayralarining o‘ziga xos 
xususiyati ularda o‘simtalar bo‘lishidir. Nerv hujayrasining yadrosi ko‘pincha markazda joylashib, xromatini 
kam bo‘lgani uchun och bo‘yaladi. Yadro, yadrocha va yadro teshiklari kompleksi juda o‘zgaruvchan (labil) 
tuzilmalar bo‘lib, turli ta’sirlar va patologik holatlarda o‘zgaradi. 
Nerv hujayrisining sitoplazmasida umumiy organellalar va shuningdek faqat nerv hujayralariga mansub 
bo‘lgan maxsus tuzilmalar - tigroid modda va neyrofibrillalarning borligini ko‘rish mumkin. 
Tigroid yoki xromatofil modda birinchi marta Nissl tomonidan1889 yilda aniqlangan. Yorug‘lik 
mikroskopi ostida u chegaralari aniq ko‘rinmaydigan tuzilmalar bo‘lib, nerv hujayrasining sitoplazmasi va 
dendritlarida joylashadi. Neytritlarda esa bu modda bo‘lmaydi. Uning tuzilishi, shakli va joylashishi barcha 
hujayralarda bir xil emas. Masalan, orqa miyaning motor hujayralarida xromatofil modda yirik noto‘g‘ri 
shaklda va yadroning atrofida zichroq, sitoplazmaning chetki qismlarida esa odatda maydaroq va siyrakroq 
joylashadi. Spinalgangliyning sezuvchi hujayralarida u changsimon donachalar holatida, vegetativ nerv 
sistemasining ko‘pgina tugunlarida esa mayda donachalar shaklida bo‘ladi. Nerv hujayralarining 
sitoplazmasida ikki xil pigment kiritmalari uchraydi. M e l a n i n turli kattalikdagi donalar sifatida faqatgina 
qora moddaning neyronlarida va sayyor nervning dorzal yadrosida uchraydi. L i p o f u s s i n lipoidlar 

---

14 
saqlovchi modda bo‘lib, mayda donalar sifatida hamma nerv hujayralarida uchraydi. Yosh ulg‘anishi bilan bu 
pigmentning miqdori oshadi. 
Neyrogliya (yunon. glia - yelim, nerv yelimi) yordamchi to‘qima bo‘lib, o‘zining tuzilishi va faoliyati 
bo‘yicha turlicha bo‘lgan Ko‘pgina hujayralardan iborat. Neyrogliya - tayanch 
(
markaziy va pereferik nerv 
sistemasining stromasini tashkil etadi), chegaralovchi
 
chegaralovchi glial pardalar hosil qilib nerv elementlari 
atrofidagi biriktiruvchi to‘qimadan ajratib turadi) trofik
 
(nerv hujayralaridagi moda almashinuvida ishtirok 
etadi), himoya (multipoteitsial va mikrogliya hujayralar) va sekretor
 
vazifani o‘taydi. Neyrogliya nerv 
oxirlarining tuzilishida ishtirok etib, nerv impul’sini hocil bo‘lishda va uni o‘tkazishda hamda nerv tolalarning 
degeneratsiya va regeneratsiyasi ishtirok etadi. Hamma neyrogliya elementlari ikki genetik turga - 
makrogliyavamikrogliyabo‘linadi
4
. 
Nerv hujayrasi o‘simtalarining boshqa neyronlar yoki nerv bo‘lmagan tuzilmalar bilan hosil qilgan 
maxsus birikmalariga sinapslar
 
(yuion synapsis - birikish, qo‘shilish) deb ataladi. 
Ikki nerv hujayralarining o‘zaro birikishi organizmdagi sinapslarning asosiy qismini tashkil qilib, ularni 
neyronlararo sinapslar
 
deb ataladi. Agar nerv hujayrasi o‘simtalari nerv bo‘lmagan tuzilmalarda (retseptor 
hujayralarda, mushak tolalarida, bezlarda va boshqa bir qator to‘qimalarda) tugasa, bu sinapslar neyroeffektor