|
ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
287
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
Fan asoslarini o‘qitishning so‘zlashuv metodlari. Hikoya – rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan
o‘quvchilarning bilimlarni muayyan tizimda o‘zlashtirishlariga ko‘maklashadigan amaliy
materialni jonli, obrazli, emotsional bayon qilishdir. Pedagog so‘zi rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan
o‘quvchilar bilimlarining muhim manbayidir. Hikoyaning qimmatliligi shundaki, qisqa vaqt ichida
o‘qituvchi kattagina hajmli ma’lumotlarni berishi mumkin. O‘qitish metodi sifatida hikoya
o‘quvchilarning bilimlarini yangi amaliy material bilan to‘ldirish zarur bo‘lganida qo‘llaniladi.
Ushbu metod barcha sinflarda jami o‘quv fanlarini o‘qitishda ishlatiladi. O‘qituvchining nutqiga
qo‘yiladigan talablar nihoyatda muhimdir. U artikulyatsiyaga zo‘r bermasligi, yuzi yaxshi
yoritilgan, nutqi aniq; ifodali, ravon, barcha orfoepiya me’yorlariga rioya qilingan bo‘lishi kerak.
O‘qituvchining nutq sur’ati nutqiy material xususiyati va o‘qitish bosqichiga bog‘liq bo‘ladi.
Kichik yoshdagi bolalar sinflarida hikoyadan foydalanilganda pedagogning nutqi me’yordan
sekinlashgan, aniq, lekin tabiiy artikulyatsiyali bo‘lishi darkor. O‘quvchilarning ko‘rib,
eshitib qabul qilish ko‘nikmalari rivojlanib borgan sayin o‘qituvchining nutqi so‘zlashuv
sur’atiga ega bo‘la boradi[3,34.].
Tushuntirish – so‘zlashuv metodi ishlatilishi jarayonida hodisalar qonuniyatlari ochib
ko‘rsatiladigan, sabab-oqibat bog‘lanishlari aniqlanadigan so‘zli metoddir. O‘qituvchining
tushuntirishida hamisha mulohaza, isbot va xulosalar ko‘p bo‘ladi. Uning tushuntirishi o‘qitilayotgan
hodisalar va qonun-qoidalar mohiyatini ochib berishga qaratilgan. Tushuntirish rivojlanishida
nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilarning faol fikrlash faoliyatini nazarda tutadi. Bunda o‘quvchilarning
mustaqilligi, ularning kitob bilan, ko‘rgazmali va didaktik material bilan ishlay olishi muhimdir.
Pedagog vazifasi – zaruriy yordam ko‘rsatgan holda rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalarning
amaliy va fikrlash faoliyatiga mohirlik bilan boshchilik qilishdir. Tushuntirish fan asoslarini o‘qitish
metodi sifatida maktab amaliyotida hikoya, suhbat, ko‘rgazmali va amaliy metodlar bilan birga
ko‘riladi.
Suhbat. Monologik bayondan farqli o‘laroq, suhbat dialogik so‘zlashuv metodidir. Uning
qimmati shundaki, u pedagogga rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilar faoliyatini ancha
faollashtirishga imkon beradi. Muloqotning savol-javob shakli rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan
o‘quvchilarda dialogik nutqni shakllantirishga ko‘maklashadi. Suhbat turlicha pedagogik maqsadlar
bilan o‘tkazilishi mumkin. Shunga ko‘ra, uning xususiyati va o‘tkazish uslubiyati o‘zgaradi.
Jumladan, pedagog amaliyotida kirish suhbati keng qo‘llaniladi. Shu jarayonda pedagog
rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalardagi bilimlar darajasi, hajmi va xususiyatlarini aniqlaydi.
Bunday qilish keyingi ishlar uchun va materiallarni o‘qitish metodlarini belgilash uchun
boshlang‘ich nuqta bo‘ladi. Kirish suhbati rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilarning ilgari
o‘zlashtirgan bilimlarini dolzarblashtirish va ularni yangi materialni qabul qilishga tayyorlashga
yordam beradi. Suhbat o‘tkazishda pedagogning savollarni tanlashi va ta’riflashi eng qiyini
hisoblanadi. Savollar rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilar haqiqiy bilimlarini
aniqlashgagina emas, balki hodisalarning sababiy bog‘lanishini, o‘zaro aloqadorligini tushunib
olishga, ularning mohiyatini anglashga qaratilishi lozim. Bu esa o‘quvchilarni evristik izlanishga
rag‘batlantiradi. Suhbat boshqa metodlar: suhbatga kiritsa bo‘ladigan hikoya, suhbatga
qo‘shimcha qilinadigan namoyish va hokazolar bilan uzviy bog‘langandir. Xususiyatiga ko‘ra
suhbat axborot – reseptiv, reproduktiv yoki izlanish metodlariga kiritilishi mumkin. Uni
o‘tkazishning mantiqiy yo‘li ham turlicha bo‘lishi mumkin. Suhbat usulidan foydalanganda
rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalar fikrlash faoliyatining kuchayishi bilan bir qatorda
ularda nutqni ko‘rib qabul qilish ko‘nikmalarini shakllantirish, eshitib qabul qilishni
rivojlantirish, shuningdek, nutqning to‘g‘ri talaffuzi ustida ishlash uchun qulay sharoitlar
yaratiladi[2,56.].
Fan asoslariga o‘qitishning amaliy metodlari. Darslik va kitob bilan ishlash –
rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilar uchun muhim bilim o‘chog‘i hisoblanadi.
Rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilarning kitob bilan ishlashi birinchi o‘quv yilidan
boshlanadi. Sinfdan sinfga ko‘chgan saralash faoliyatlari murakkablashadi. Bundan
Do'stlaringiz bilan baham: |
