Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zamonaviy uzluksiz ta

 ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
534 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ 
А.Н.Леонтьевнинг фикрига кура, билимларни ўзлаштиришда асосий ўринни 
фикрлаш эгаллайди. Фикрлаш жараёни муайян фаолиятнинг мукаммал схемасини 
тасдиқлайди ва такомиллаштиради. Ривожланган тафаккурнинг ўзига хос хусусияти шундан 
иборатки, у тушунчаларда ўз аксини топади [7]. 
Турли психологик назариялар доирасида ҳар хил талқин этилувчи билимларни 
ўзлаштириш жараёнининг психологик моҳиятини ва ушбу жараёндаги узвийликнинг 
аҳамиятини чуқур ва тўлақонли тушуниш учун, дастлаб инсонда психиканинг шаклланиш 
ҳусусиятлари ҳақидаги назарияларни ишлаб чиқиш учун асос бўлган психологик 
тасаввурлар ҳақида фикр юритиш лозим. 
С.Л. Рубинштейн фикрига кўра, психика шаклланишининг ўзига хос белгилари 
қуйидагилардан иборат [9]: 
- Инсон техникаси ижтимоий қонунлар асосида шаклланади. Психик ривожланиш 
биологик (наслдан – наслга ўтувчи) қонунлар билан эмас, балки ижтимоий қонунлар билан 
белгиланади. Инсон тайёр фикрлаш усуллари билан туғилмайди ва уларни қайтадан кашф 
этмайди, балки уларни авлодлар тажрибаси сифатида ўзлаштиради. Демак, авлодлар 
томонидан тўпланган билим ва тажрибалар инсон ҳамда жамият тараққиётининг асоси, ўқиш 
эса ушбу жараённи амалга ошириш воситаси бўлиб хизмат қилади. Предметлар наслдан-
наслга тайёр ҳолда ўтади, ҳаракатларни эса ўзлаштириш зарур бўлади. 
- Инсоннинг ички (психик) ва ташқи (табиий) фаолиятлари ўзаро боғланган ва ягона 
мажмуани ташкил қилади. Психик ақлий ҳаракатлар учун ташқи табиий ҳаракатлар, яъни 
бошқа кишиларнинг эмас, айнан субъектнинг ўзини ҳаракатлари бирламчидир, чунки бундай 
ҳаракатлар образи эмас, балки ҳатти-ҳаракатларнинг шаклланиши муҳим хисобланади. 
- Инсоннинг ақлий фаолияти-унинг ташқи амалий фаолиятининг ўзгартирилган 
шаклидир. Психик фаолиятнинг янги босқичи психик предмет ва ҳодисаларга йўналтирилган 
ташқи моддий фаолияти орқали юзага келиши мумкин. Психик фаолиятнинг аҳамиятли янги 
элементларини инсон ички психик ҳаракат шаклида қўлга кирита олмайди. 
- Ўқитувчи ўқувчилардаги билимларни бевосита мулоқат орқали тўлақонли 
шакллантира олмайди. Билимлар, ўқувчи томомнидан фақат ташқи олам предметларининг 
ўзаро таъсирлашувига қаратилган шаҳсий фаолият жараёнидагина ўзлаштирилиши мумкин. 
Ўқитувчи ва ўқувчининг ташқи олам предмети билан боғлиқ фаолияти шундай ташкил 
этилиши керакки, у, предметнинг моҳиятини белгиловчи муҳим томонларини кашф этиш 
имконини берсин. 
Ўқитиш жараёнида узвийликнинг роли ва уни тадқиқ этишнинг мақсадга мувофиқ 
йўлларини қидириб топишга, дидактикада ҳар доим жиддий эътибор бериб келинган. 
Жумладан, республикамиз олимлариданР.К. Ниматов ва К.Х. Абдуллаевларнинг фикрича, 
узвийлик, кўп қиррали таълим ва тарбия жараёнини тадқиқ қилиш ва бошқаришни 
таъминлайди ҳамда ўқитилаётган фаннинг мақсадини амалга оширишга имконият яратади. 
Узвий боғлиқлик муаммоларини ҳал қилиш, фанлараро муайян ўқув предметининг 
боғлиқлик ҳолати ва имкониятларини аниқлашга қаратилган [7]. 
Ў. Толипов ва Р. Чориевларнинг фикрига кўра, изчиллик ва узвийлик дидактиканинг 
муҳим тамойилларидан бири бўлиб, таълим мазмунини ташкил этувчи воситалар: дастур, 
методик тавсия, қўшимча кўргазмали материалларнинг узаро мантиқий боғланишини, таянч 
билимлар асосида янги маълумотларнинг ўзлаштирилишини, таълимнинг муайян 
босқичларида билим, малака ва кўникмаларни шакллантиришдаги ўзаро боғлиқликни талаб 
этади [8]. 
М. Нишонова, К.А. Турсунметов, А.М. Худойбергановлар ўқув дастурларида 
таълимнинг узвийлиги ва изчиллигини таъминлаш учун, қуйидагиларни ҳисобга олишни 
айтишган: 
- ўқувчиларни ёш хусусиятларини ҳисобга олиш; 

---