|
ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
100
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
boshlang‘ich bosqichda bu ikki shakl birlashishi va ularni bir-biridan ajratib bо‘lmasligini
ta’kidlaydi.
Asta-sekin imo-ishora nutqida о‘zlashtirilgan tushunchalar yozma nutqqa kо‘chiriladi va
о‘qish jarayonida о‘zlashtiriladi. Keyingi bosqichlarda yozma nutq va о‘qish tilga va muloqotga
о‘rgatishning asosiy vositalariga aylanadi. XIX asrning ikkinchi yarmida karlarni ona tiliga
о‘rgatish metodikasi I.Y. Seleznev ishlarida batafsil ishlab chiqilgan. I.Y. Seleznevning ilmiy
asarlarida о‘qish uchun matnlarni tanlash kar о‘quvchilarga “moslashtirilmasligi”, balki aksincha,
savod о‘rganayotgan kar о‘quvchilar savollar yordamida ularning mazmuniga kirib borishi
kerakligini ta’kidlangan. Eshitishda nuqsoni bо‘lgan bolalarni о‘qishga о‘rgatish muammosini hal
qilishning yangi jihati XIX asr oxiri – XX asr boshlarida kо‘zga tashlana boshladi
1, 67-b.
. Maxsus
pedagogika tarixidagi ushbu davrda tadqiqotchilar H.H. Malofeyev A.F. Ostrogradskiyning rolini
alohida ta’kidlaydi. Pedagog о‘zining “sof og‘zaki metod” tizimida о‘qishga alohida о‘rin ajratadi.
A.F. Ostrogradskiy she’r yodlash va hikoyalarni eslab qolishdan nutqning leksik va
grammatik qurilishini о‘zlashtirish hamda о‘zining nutqiy ifodalarini yaratish malakalarini
ishlashda foydalanishni tavsiya qiladi.О‘qiladigan matnlarga savollardan keng foydalanish va ular
bо‘yicha javoblar tuzish, surdopedagogning fikricha, о‘quvchilarni “sо‘z bilan о‘ylash” va sodda
gap strukturasini egallashga odatlantiradi. Talaffuz va ona tiliga о‘rgatish metodikasining keyingi
rivoji yetuk surdopedagog N.M. Lagovskiyning ishlari bilan bog‘liq. F.A.Pay, N.M .Lagovskiy,
A.G. Basova ilmiy ishlari tahlili kо‘rsatadiki, N.M. Lagovskiy kar bolalar rivojlanishida о‘qishning
ahamiyatini doimiy ta’kidlagan
2, 56-b.
. U о‘qish birinchi о‘ringa qо‘yilishi kerakligi uqtirgan,
chunki badiiy matnlar, uningcha, bolalarni “hayot bilan muloqot”ga kirishtirishga kо‘maklashadi,
ularga ona tilining jonli shakllariga misollar beradi, qolaversa, maktabdan tashqarida kar bola u
yoki bu darajada ajralgan xolatdadir. Bunday ajralgan holat bolaning ona tili ta’limi va umumiy
rivojlanishiga katta zarar yetkazishi mumkin.
N.M. Lagovskiy og‘zaki nutqni egallaganlikning turli darajalari uchun maxsus darsliklar va
о‘qish kitoblarini yaratish zarurligi haqidagi masalani kun tartibiga qо‘ygan birinchi
surdopedagoglardan biri, kar bolalar uchun bunday kitoblarni u“moslashtirilgan” deb nomlaydi.
N.M. Lagovskiy darsning umumiy maqsadini nazarda tutib (о‘quvchilar maqola yoki hikoyani
avvalroq о‘qib olishi mumkin – oldindan о‘qish) о‘qituvchi qayerda va qanday qiyinchiliklar
yuzaga kelishi mumkinligini, bolalarga nimani va qanday tushuntirishini bilishi kerakligini
ta’kidlagan. N.M. Lagovskiy metodikasida о‘qituvchi nazorati ostida kechadigan sinfdan tashqari
о‘qishga alohida e’tibor qaratiladi. Surdopedagog maktab kundalik voqealarni yoritadigan о‘zining
kichik gazetasiga ega bо‘lishi zarurligini uqtirgan. N.M. Lagovskiyning pedagogik qarashlari
karlarni о‘qitishning og‘zaki metodi sharoitida rivojlangan bо‘lsa ham, olim yozma nutq va
о‘qishning roli kuchaytirilishini kо‘ra bilgan, bu talaffuz ustida maqsadli ishlanganda qar bola
rivojlanishidagi qiyinchiliklarni yengishga kо‘maklashgan.
A.F. Ostrogradskiy va N.M. Lagovskiy adabiy ta’lim kar bola nutqini rivojlantirish va о‘z-
о‘ziga ta’lim berish va tarbiyalashning vositasi, deb hisoblaydi. I.A. Vasilyev ilgari surgan tizimga
muvofiq, о‘qishga о‘rgatish mazmuni beshta darajaga bо‘lingan. Birinchi darajada sodda gaplar,
tavsifiy va bayon qilish xarakteridagi kichik matnlarni tushunishga erishish lozim bо‘lgan.
Beshinchi darajada о‘quvchilar istalgan maqolani mustaqil о‘qishi va uning mazmuni bilan bog‘liq
hamma savollarga javob bera olishi kerak. I.A. Vasilyev ilmiy asarlari tahlili ta’kidlash imkonini
beradiki, olim Rossiya surdopedagogikasida birinchi marta hikoya ustida ishlash metodikasini
batafsil yoritgan, bunda u о‘qish davomida lug‘at ishiga katta e’tibor qaratgan; о‘qish
kо‘nikmalarini shakllantirish bо‘yicha maxsus mashqlarni ishlab chiqqan; mustaqil о‘qish va kar
о‘quvchilarning kitobxonlik qiziqishlarini shakllantirishga katta ahamiyat qaratgan
3, 90-b.
. P.M.
Boskis 30-40 yillaridayoq zaif eshituvchi bolalarning rivojlanish xususiyatlarini har tomonlama va
chuqur о‘rganishni boshlagan. Surdopsixologiya va surdopedagogikaga mutlaqo yangi “zaif
eshituvchi bolalar” ta’rifi kiritgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
