Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Siyosiy qaramlik davrida ma’navi-yatimiz 
ahvoli  yoki  Milliy  ma’na-viyatimizning 
Yangi  davr  Evropa  madaniyati  bilan 
bevosita  to’qna-shuvi  -  Yangi  davr  milliy 
ma’navi-yatimiz 
takomilining 
ikkinchi 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
172 
voqelikda 
turkiy 
elatlarning 
yangi 
bosqichda  yaqinlashuvi  o’zbek  xalqining 
barcha  dunyo  millatlari  bilan  do’stona 
hamkorligiga  rahna  solmagan  holda  asos 
maqsadlarimizdan 
bo’lmog’i 
tabiiydir. 
Arablar  ham  turli  davlatlardan  tashkil 
topgan. 
Ammo 
o’zaro 
yaqinlashuvga 
harakatlari  bor.  Barcha  islom  davlatlarining 
xalqaro  tashkilotlari  ham  ezgu  maqsadlarni 
ko’zda  tutib  tuzilgan.  Insoniyat  o’z  tarixiy  taraqqiyoti  davomida  erishgan 
yutuqlarini qo’ldan bermasligi kerak. 
XIX-XX  asrlar  xalqimiz  tarixida  iztirobli  davr  bo’ldi.  XVII-XVIII  asrlarda 
milliy  turg’unlik,  milliy  parchalanish  fojialari  elning  eng  jonkuyar  farzandlari 
dilini  qiynoqli  dard  bo’lib  kuydirgan  bo’lsa,  endi  bevosita  milliy  qaramlik 
ma’naviy  xo’rlik  keltirdi,  xalq  ham  ma’naviy,  ham  iqtisodiy  kamsitildi,  ezildi, 
oyoqosti qilindi.  
Elni ozod qilishni Feruz va Furqatlar ma’rifatda ko’rgan bo’lsa, Muhammad 
Ali  eshon  kabilar  xalqni  bevosita  jihodga  chorladilar.  Muqimiy  tasviridagi 
«tanobchilar»,  «moskovchi  boylar»  xalqni  talashda  mustamlakachilar  bilan 
«musobaqa»  qilishgan  bo’lishsa,  Buxoro  amiri  jadidlarni  qatag’on  qilishda 
bolьsheviklarga  o’rnak  ko’rsatdi.  XVIII-XIX  asrlar  o’lkamizda  ta’lim  tizimi  ham 
turg’unlikka  yuz  tutganligini  inkor  etib  bo’lmaydi.  Fitratning  1912  yilda 
Istambulda  nashr  etilgan  «Hind  sayyohining  qissasi»  asari  XX  asr  boshlarida 
o’lkamiz  ma’naviy  hayotida  yuzaga  kelgan  buhroniy  holatning  achchiq 
manzarasini  Buxoro  amirligi  misolida  shafqatsiz  ochib  tashlagan.  Shu  sababli 
bugungi  mustaqillik sharofati bilan o’tmishimizni xolis o’rganish imkoni yaralgan 
ekan, yutuqlarimiz bilan bir qatorda ayblarimiz, xatolarimizni ham ro’yi-rost ko’ra 
olaylik. 
Behbudiy, Fayzulla Xo’jaev, Fitrat kabi millat va Vatan fidoiylari johillik va 
ijtimoiy  adolatsizlikni  ma’rifat  vositasi  bilan  enga  olmagach,  avval  Rossiya 
mustabidlari,  so’ng  sovetlar  bilan  murosa  qilishga  majbur  bo’ldilar  va,  oxir-
oqibatda,  nafaqat  ezgu  niyatlari,  balki  tabarruk  boshlari  ham  munofiqlar  jodusida 
qirqildi.  XX  asr  boshlarida  yarq  etgan  Milliy  uyg’onish  harakati  «kommunistik 
proletar  utopiyasi»  yo’lida  mutaassib  va  munofiq tuzum tomonidan ayovsiz  mahv 
etildi. Turkiston  muxtoriyati  harbiy kuch bilan  yo’q qilindi. Yagona zamin sun’iy 
ravishda bir necha alohida «respublika»larga bo’lib yuborildi. Turar Risqulov kabi 
mahalliy  siyosiy  arboblarning  dalil-isbotlari  na  o’lkaga  maxsus  yuborilgan 
«shovinist-kommunist»lar,  na  Moskvadagi  ularning  dohiylari  tomonidan  tan 
olinmadi.