Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

dunyoni  surat  va  ma’ni 
yaxlitligida  o’rganish  va 
bahamjihatlikda 
boshqarishga  intilish  bilan 
o’zligini  namoyon  etadi.  Bu 
ikki  asos  bir-biri  bilan  uzviy 
chatishib ketgan. 
Yangi 
davr 
ma’rifatchiligi  xos  va  avom 
orasidan 
chegarani 
olib 
tashlashga  qaratildi.  Buning, 
albatta,  o’ziga  yarasha  xavfi 
ham 
yo’q 
emas 
edi. 
Navoiyning 
dehqon-larga 
bergan 
bahosi, 
ijtimoiy 
toifalar 
haqi-dagi 
mulohazalari 
ushbu 
muammoni 
to’g’ri 
hal 
qilishning,  nazarimizda,  eng 
maqbul yo’li edi. 
Foniy  dunyoni  surat 
va  ma’ni  birligida  tadqiq 
etish 
ijtimoiy 
voqelik 
tadqiqini  ham  taqozo  etadi.  Bu  harakat  islom  dunyosida  Forobiylar  davridan 
boshlangan  bo’lib,  Ibn  Xaldun  ijodida  o’z  cho’qqisiga  erishdi.  Bu  ulug’  tarixchi-
faylasuf  taqvodor  va  xudojo’y  kishi  edi.  Uning  ijtimoiy-siyosiy  taraqqiyotga  oid 
qarashlari  insoniyatning  ibtidoiy  jamoa  tuzumi  darajasidan  shahar  jamoasi 
tuzumi  darajasiga  qarab  yuksalishi  va  bu  ikki  ijtimoiy  tuzum  bosqichlarining 
o’zaro qiyosi asosiga qurilgan edi. 
Bahouddin  Naqshbandning  «dil  ba  yoru  dast  ba  kor»  qoidasi,  Ibn 
Xaldunning  tarixiy  taraqqiyot  haqidagi  nazariyasi  XIV  asrda  Amir  Xusrav  va 
Hofiz  Sheroziylar  she’riyati  bilan  bir  paytda  shakllandi  va  ular  barchasi  o’zaro 
uyg’unlik kasb etdi. Shu davrda hukmronlik qilgan Temur o’zini shoh yoki culton 
atamadi,  o’lgunicha  boshqa  amirlar  qatori  Amir  Temur  bo’lib  qoldi.  XV  asr 
ma’naviyat zamoni, Xoja Ahror va Alisher Navoiylar zamoni bo’ldi. 
Ammo,  afsus,  na  sarbadorlar,  na  temuriy  mirzolar  Yangi  davr  davlatchiligi 
asoslarini  uzil-kesil  amalga  tadbiq  eta  bilmadilar.  Ma’naviyatda  anglab  etilgan 
Haqiqat siyosatga to’liq joriy etilmadi. XV asrda Xoja Ahror va Alisher Navoiylar 
ijtimoiy  mo’’tadillikni  saqlab  turishga  astoydil  intilgan  bo’lsalar  ham,  XV  asr 
ikkinchi  yarmida  Shohruh  va  Ulug’bek  mirzolar  hukmdorlik  davridan  keyin 
boshlangan  siyosiy  parokandalik  jarayoni  borgan  sari  kuchayib  bordi.  Na  Sulton 
Husayn, na Bobur bu jarayonni to’xtatib qola bilmadilar.