Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Tasavvuf 
tariqatlarining  shakllanishi  va  irfon  bosqichi,  deb 
ataldi.  Aytib  o’tganimizdek,  tasavvuf  g’oyalari  va 
nazariyasi  VIII-IX  asrlardanoq  shakllana  boshlagan 
bo’lsa  ham,  faqat  Imom  Abu  Homid  Muhammad 
G’azzoliy (1058-1111) ijodida islom ma’rifatchiligi davri 
yakunlangach,  tasavvuf  ta’limoti  islom  mintaqasida 
zafarli  «yurish»  boshladi  va  Borliqni  idrok  etishning 
Irfon yo’nalishi uzil-kesil etakchi o’ringa ko’tarildi. 
Ilmi  laduniy  (laduniy  bilim)  -  irodasini 
to’liq  Borliq  haqiqatiga  bo’ysundirgan 
alohida  insonlar  musharraf  bo’ladigan, 
Alloh  inoyati  bilan  erishiladigan  bilim 
(Imom  G’azzoliy  uni  “mukoshafa  ilmi” 
ya’ni  kashf  etiladigan  ilm  deb  ataydi).  Bu 
ilmga  noil  bo’lganlar  valiylik  maqomiga 
erishgan karomatli zotlar hisoblanadi. 
 
Irfoniy  bilim  -  tasavvufda  oriflik 
darajasiga 
erishgan 
sufiylarga 
ilohiy  ilhom  orqali  beriladigan 
bilim,  ilmi  laduniy.  Insonlar  tilida 
boshdan-oyoq 
faqat 
ramz 
va 
ishoralar orqali ifodalanadi. 
 
G’ayb  olami  –  inson  o’z  aqli  va 
tafakkuri,  hayotiy  tajribalari  va 
maxsus  uskunalar  yordamida  bila 
olmaydigan, faqat ilohiy kitoblardagi 
maxsus 
xabarlar 
va 
ishoralar 
orqaligina  bizga  ma’lum  bo’lgan 
voqelik.  Materialistik  dunyoqara-
ning  cheklanganligi  g’ayb  olamini 
tan 
olmaslikda 
yaqqol 
ko’zga 
tashlanadi. 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
92
  
Buyuk  tasavvuf  shayxlari  -  yurtdoshlarimiz  Ahmad  Yassaviy,  Najmiddin 
Kubro, Abduholiq G’ijduvoniy shu davrda yashadilar. Tasavvuf she’riyatining eng 
zabardast  vakillari  Farididdin  Attor,  Jaloliddin 
Rumiy, Ibn al-Farid va irfoniy tafakkurning eng 
buyuk  namoyandasi  Ibn  al-Arabiy  ham  shu 
muddatda ijod qildilar. Irfon  yo’nalishi Borliqni 
idrok  etishning  mutlaqo  o’ziga  xos  yo’li  bo’lib, 
Sunnadan  ham,  mantiqiy  tafakkurdan  ham 
tamomila  farq  qiladi.  Bu  hakda  ibratli  rivoyat 
bor.  Ma’lumki,  olov  kuydiradi.  Buni  bizga 
muallim  tushuntiradi  va  biz  uning  gapiga 
ishonib,  «olov  kuydiradi»  deymiz.  Bu  -  Sunna 
bosqichi. 
Ikkinchi 
bosqichda 
biz 
tajriba 
o’tkazamiz  -  qog’ozni  sham  olovi  tepasida  tutsak,  qog’oz  yonaboshlaydi  va  biz 
«olov kuydiradi», deb xulosa qilamiz. Bu - ilm deyiladi. Islom ma’rifatchiligi davri 
namoyandalari shu yo’nalishda ish olib borganlar. 
Irfon  bosqichi  -  tasavvuf  yo’lidir.  So’fiylar  olovga  o’zlari  kiradilar  va 
riyozat  chekib  Haqni  taniydilar.  So’fiy  Tavhid  mohiyatini    anglashga  butun  ruhiy 
qudratini  safarbar  etadi.  Buning  uchun  ishni  nafsni  poklashdan  boshlamoq  kerak 
bo’ladi.  Tasavvuf  tariqatlari  ma’naviy  poklanish  yo’li  bo’lib,  o’zligidan 
(xudbinlikning  barcha  ko’rinishlaridan)  pok  bo’lgan  inson  ko’ngli  Haq  ziyosini 
o’zida  akslantira  boshlaydi.  Komil  inson  -  tom  ma’nodagi  ziyolidir.  Ziyoli,  ya’ni 
o’zligini  anglab  etgan  insonda  imon,  ilm  va  amal  birligi  vujudga  keladi.  Bunday 
inson  o’zidan  atrofga  ziyo  tarata  boshlaydi,  o’zga  insonlar  ruhini  ham  ma’rifatli 
etadi, ko’ngillarni nurlantiradi.