Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

o’zligini  anglab  etgan  va  anglab  etmaganlar  ma’nosida  ishlatgan.  Arablar 
islomgacha  davrni  «johiliya»  deb  atashgan.  Bunda  ham  «johillik»  xat-savodi 
yo’qligini  emas,  yagona  Allohni  tanimaganlik,  ilohiy  kalomdan  bahramand 
bo’lmaganlik  ma’nosida  ishlatilgan.  Xalq  ichida  «omi  odam»  degan  ibora 
ishlatiladi. «Omi odam»ni - savodsiz, sodda odam ma’nosida talqin qilamiz. 
 
Bunday  talqin  birinchi  qarashda  «omilik»ni  zararsiz  qilib  ko’rsatadi,  aslida  «omi 
odam»  g’ofil  bandadir,  bunday  avomdan  iborat  jamiyat  hech  qachon  fuqarolik 
jamiyati,  chinakam  fuqarolar  jamiyati  bo’la  olmaydi.  Fuqarolik  jamiyati  ogoh 
odamlardan  iborat  bo’lmog’i  kerak.  Ogoh  odam  o’z  insonlik  burchini  teran  idrok 
etadi va unga aslo xiyonat qilmaydi. 
Ikkinchidan,  yurt  hokimlari  maydalashib,  o’z  ijtimoiy  mas’uliyatini  unutib, 
«arkni  o’ziga  yotoq  bilib  «,  atrofiga  ham  o’zi  singari  qorin  qayg’usidan,  aysh-
ishratdan  boshqani  bilmaydiganlarni  to’plab,  xalq  va  millat  ehtiyojlariga  butkul 
bepisandlik bilan qarashni odat qila  boshlasalar,  Alloh oldidagi yurt egasi, degan 
yuksak  mas’uliyatni tamomila  unutsalar, ular aslzodalik huquqidan to’liq  mahrum 
bo’ladilar.  Xuddi  shunday  holat  Evropada  kuchli  ijtimoiy  po’rtanalarga,  qonli 
inqiloblarga  olib  keldi.  Barcha  hokimiyatning  yagona  manbai  xalq  ekanligini 
Evropa millatlari asrlar davomida fidoiylik bilan tinimsiz kurashib, isbot qildilar. 
Ammo islom dunyosida bunday bo’lmadi. Tanazzul chuqurlashib bora berdi. 
Siyosiy doiralardagi tanazzul XVII asrga kelib asta-sekin ma’naviyat olamiga ham 
yoyila  boshladi.  Ma’naviyat  arboblarining  aralashuvi  siyosatda  katta  ijobiy 
o’zgarishlar  paydo  qilmadi,  qaytaga  ma’naviyat  olamining  o’z  ichida  ziddiyatlar 
chuqurlashuviga  sabab  bo’ldi.  Boborahim  Mashrab  faoliyati  asl  ma’nosi  bilan 
ma’naviyat olamida paydo bo’layotgan ana shunday illatlarga qarshi tug’yon bo’lib 
chiqdi.  Turdi  Subhonqulixonga  qarshi  qo’lida  qurol  ko’tarib  isyon  qilgan  bo’lsa, 
Mashrabning  ma’naviyatdagi  isyoni  Mahmud  Sultonning  doriga  o’z  boshini  tutib 
berishda namoyon bo’ldi. Chunki ma’naviyat olami qilichbozlikni taqozo etmaydi, 
o’zgalar ruhidagi illatni qilich bilan, isyon bilan poklab bo’lmaydi. Mashrab o’zini 
qurbon  etib,  o’zgalarga  ibrat  ko’rsatdi.  «Qissayi  shoh  Mashrab»ning  xalq  orasida 
mashhurligi  bejiz  emas.  Xalq  o’zining  asl  qahramonlarini,  fidoiy  farzandlarini