|
Rasm5 XolChayon devoriga ishlangan bo‘rtma tasvir.
Qora tepaligi (Surxondaryo obl.) buddizm ibodatxonalaridan topilgan ganCh haykallar ham yuqorida ko‘rgan xususiyatlarga ega. Bu haykallar natural kattalikda ishlangan va real harakterga egadir. Haykaltarosh mahalliy tiplarning o‘ziga xos tomonlarini ko‘rsatishga harakat qildi. Bu ularning ko‘rinish, soCh tarash va kiyinishlarida seziladi. Qora-tepada olib borilgan arxeologik ishlar buddizm bilan bog‘liq me’morChilik komplekslarni oChilishini ta’minladi. Bu yerga arxeologik ishlar davom etmokda, lekin oChilgan g‘or- ibodatxonalarning bezatilishi, u yerda mavjud bo‘lgan haykal va devoriy suratlar diqqatga sazovordir. O‘rta Osiyo, jumladan O‘zbekiston hududining janubi tomonlarida grek uslubida ishlangan metal idishlar, ko‘za va haykallar topilganligi fikrimiz dalilidir. Bu idish yuzalariga ishlangan tasvirlarda Yevripid tragediyalaridan olingan syujetlar, Xomer Illeadasiga oid voqealar o‘z aksini topgan. Afina, Appolon, Nika, gul ushlab turuvChi haykallar va tasvirlar shu davrda bezak san’atida keng ishlatilgan. Amaliy san’atda yarratilgan kulolChilik, zargarlik va metallardan buyumlar yasash, kumush, oltin va bronza san’ati nafisligi bilan harakterlanadi. Dalvarzin tepadan topilgan oltindan ishlangan turli taqinChoqlar, ko‘mish buyumlar inkrustatsiya san’ati yuqori bo‘lganligini ko‘rsatadi. Rasm. Dalvarzin tepadan topilgan antiqiy buyumlar. Bu davrda ayniqsa metall buyumlar yasash va ularning yuzasini bo‘rtma tasvirlar bilan bezash san’atida- torevtikada O‘rta Osiyolik ustalar katta yutuqlarni qo‘lga kiritdilar. Kandakorlik nihoyatda rivojlandi. Bu san’at rivojida grek-rim uslubi keng yoyildi. Nafaqat ishlanish jihatidan balki tasvirlar mavzusi jihatidan ham harakterli metalda (oltin, kumush, mis, bronza) ishlangan har xil lagan, vaza, kalkon va xum yuzalari tasviriga antik dunyo hayoti va mifologiyasi asos kilib olindi.Bu ishlarning tasvirlanishini tiplarga ajratsak kuyidagi xolni kuramiz antik mualliflarning asarlaridan olingan syujetlarga ishlangan tasvirlar; M.Evripidning asarlaridagi Vakx' bayrami bilan borlik tasvirlar, Xomer (Gomer) "Iliada" asaridagi voqealar va x.k. O‘rta Osiyo, jumladan O‘zbekiston hududining janubi tomonlarida grek uslubida ishlangan metal idishlar, ko‘zalar topilgan. Bu idish yuzalariga ishlangan tasvirlarda Yevripid tragediyalarida olingan syujetlar, Xomer Qushonlar davrida ellin san’ati tasviri kuChli bo‘lganligi an’analar davomidagina emas, balki grek tilining bu yerlarda keng yoyilishi grek alfavitining keng istemolda ishlatilishi ham ana shu tasvir doirasining kengligidan dalolat beradi. Qushon davlati ko‘p millatli va ko‘p dinli davlat edi. Uning hududida yashaydigan turli xalq va kabilalar o‘z diniga va qarashlariga ega bo‘lgan. Dinlari iChida zardushtiylik dini keng yoyilganligini e`tirof etish kerak. Xorazm, So‘g‘d, Baqtriya, Margiyona yerlarida shu din bilan bog‘liq ko‘pgina yodgorliklarning topilishi ham shundan dalolat beradi. Lekin Qushon davri zardushtiylik dini xind va ellin dinlari ta`sirida yangilanish jarayonini boshidan keChirdi, ossuariylar tiplari toraya bordi. Odam shaklidagi (ayol va erkak shaklidagi) ossuriylar P-SHasrlardan boshlab kamayib ketdi va tuxtatildi. Xulosa. Eraning boshlarida tashkil topgan Qushon davlati jahondagi to‘rt buyuk davlatning biri bo‘ldi. Bu davrda davrda o‘zaro aloqalar yanada ko‘Chaydi. TinCh okeanidan Bridan orollarigaCha bo‘lgan katta hudud ana shu davlatlar hukmida' bo‘lib Buyuk Ipak Yo‘lida markaziy o‘rinni egallagan Qushon davlati ІІІark va Garb aloqalarida alohida o‘rinni egallaydi. SHarkdan Garbga Janubdan shimolgaCha bo‘lgan to‘rt buyuk davlatlararo munosabatlarnint keng rivoklanishi, savdo sotiqning ko‘Chayishi xalq va elatlarning turmush tarzi va estetik karashlariga ta`sir etmay kolmadi.Bugungi kungaCha ko‘plab tadkik etilgan yoki arxeologik kazish ishlarida bu davlatlar hududida shu davlatlarning turli buyum va ashyolarining , turli davlat tangalarining shu hududlarda topilishi, amali bezak va kulolChilik buyumlari mavjudligi, rasm va haykallarning tip va mazmuni yaqinligi va o‘xshashligi shundan dalolatdir. Deyarli besh asrli qushon davlati tarixida o‘ziga xos san’at tarixi shakllandi.Harakterli jihatidan lokal xususiyatga ega bo‘lgan Qushon san’ati o‘z rivojida nafaqat davlat tarkibiga kirgan mavjud xalq va elatlarning san’ati zaminida kamol topdi, balki davrning silsiasida yuzaga kelgan SHark va Garb falsafasi va estetikasi ta`sviridan ham Chekkada kolmadi. SHuning uChun ham bu san’at idrokida Yunon, Baqtriya san’ati an’anasi va o‘ziga xos yo‘nalishi, shimoliy ko‘ChmanChi-kabilalar san’ati an’analari o‘zida SHark va garb madaniyati sinteziga yo‘l oCha borgan axmoniylar davri san’ati belgilari Xindiston, Pokiston, Afgokiston madaniyati tarixidagi ko‘pgina belgi va o‘ziga xosliklarning sezilib turishi qurilayotgan masalani nakadar keng va murakkabligini ko‘rsatadi. SHuni alohida kayd etishі lozimki Qushon san’ati va madaniyati keyinrok,o‘z hududidan tashqariga Chikishga va ko‘pgina xalqlar va dav-latlarning san’at va madaniyatiga ta`sir utkazishga muyassar bo‘ldi. So‘zsiz, Qushon davlatining shakllanishi va rivojlanishi O‘zbekiston hududi bilan bog‘liqligie’tirof etish kerak. Qushon san’ati o‘z rivojida qator xalq va elatlar san’ati ta`sirida yuzaga kelgan bo‘lsa ham, lekin-uning o‘ziga xos, lokal va shu bilan birga boshqalardan ajralib- turadigan tomoni mavjudligini kayd etish lozim Qushon davlati jahon tarixida o‘ziga xos tuzumga ega bo‘lgan davlatlardan bo‘lgan. Bu davlat hududida turli din va e`tikod mavjud bo‘lib san’at va madaniyat mazmuni va yo‘nalishida ham o‘z aksini topgan. Zaostrizm, moniylik, buddizm va boshqa dini yo‘nalish va e’tikodlar san’at uslubiy rangbarangligini ham keltirib Chiqardi. Me’morlik, tasviriy va amaliy san’at uslub va yo‘nalishlari shu davr e`tikod va karashlari bilan rivojda bo‘ldi. Qushon davridan boshlab O‘zbekiston janubiy tomonlarida Budda bilan-bog‘liq bo‘lgan haykallar keng tarkala boshladi. Buddaning inson qiyofasidagi tasviri yuzaga keldi. Grek mifologiyasi bilan borliq obrazlar yaratila boshlandi. Ular mahalliy qiyofa va liboslarda tomoshabin ko‘z o‘ngida gavdalanadi. Monumental rassomlik san’atining namunalari SHark va Garb badiiy dunyosi sintezi sifatida yuzaga keldi. SHuni kayd etish lozimki, Qushon podshohligi davrida ham, ellin san’ati, ayniqsa grek san’ati ta`siri sezilarli o‘rinni egallagan. O‘rta Osiyo, jumladan O‘zbekiston hududining janubi tomonlarida grek uslubida ishlangan metal idishlar, ko‘za va haykallar topilganligi fikrimiz dalilidir. Qushon davri mafkurasida so‘zsiz, buddizm dini muhim o‘rinni egalladi. U odamlarning turmush tarzi, madaniyati, tgaydi-gan muxitida o‘'z aksini topdi. tasvirii va amalii ak`at, me`moryikxususiyatlarini belgilovChi muhim aktor sifatida maydonga Chikdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
