Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti texnologik ta

ALEKSANDR MAKEDONSKIYNI ISTELOLARI VA UNDAN KEYIN VUJUDGA KELGAN DAVLATLAR SAN’ATI.

Miloddan avvalgi IV asrga kelib Markaziy Osiyo yerlariga boshqa istiloChi makedoniyalik Iskandar yurishi axmoniylar istelosi o‘rinini egalladi U Axmoniylar davlatini tor-mor etib, O‘rta Osiyo yerlarining ko‘pgina qismini qattiq janglardan so‘ng bo‘ysundirishga erishdi.  Xorazm, Farg‘ona va Sirdaryo bo‘yidagi ko‘ChmanChi qabilalar esa o‘z mustaqilligini saqlab qoldi. Aleksandr Makedonskiy bosib olgan yerlarida hamma xalqlarni birlashtirishga harakat qildi. SHu maqsadda , u o‘z atrofiga greklar bilan birga mahalliy sharq zodagonlarini, boylarni ham jalb eta boshladi. Aralash nikohlarni ma’qulladi. O‘zi ham shunga amal qilib, Baqtriya malikasi Roksanaga (Rakshonaga) uylandi.Undan o‘g‘il ko‘rib uni ismini ham Iskandar deb nomlab Markaziy Osiyo yerlari hukmdori etib tayinladi. Lekin Iskandarning hukmronligi uzoqqa bormadi, uning vafotidan(.a.323) keyin Markaziy Osiyo yerlari boshqaruvini grek-makedon otliq jangChilar qumondonlari va ularning vorislari qo‘liga o‘tdi. Uning imperiyasi parChalanib, o‘rnida qator davlatlar yuzaga keldi. Makedonskiy imperiyasining sharqiy qismini uzoq vaqt uning sarkardalari idora qildi.

SALAVKIYLAR DAVLATI

Aleksandr Makedonskiyning vafotidan keyin uning saltanati boshqaruvini uning safdoshi va grek-makedon otliq jangChilar qumondoni Perdikki o‘z ko‘liga oldi. Lekin uning O‘rta Osiyodagi hukmronligi ham uzoqqa bormadi. Miloddan avvalgi 321 yili Perdikkining yaqiin yordamChisi Selevk mamlakatdagi notinChlikdan foydalanib hokimiyatni qo‘lga oldi va Selevkiylar davlatiga asos soldi.

. Selavk 1 Niqator portreti
Bobilni meros sifatida olib, tezda o‘z yerlarini kengaytirishga tushadi. Bu davlat tarixga salavkiylar davlati nomi bilan kirib, deyarli 70 yil mobaynida O‘zbekiston hududi shu davlat tarkibida mavjud bo‘ladi. Miloddan avvalgi 312 yilda tashkil topgan bu davlat miloddan avvalgi 250 yilgaCha Yaqin va O‘rta SHarqda katta davlat sifatida o‘z ta`sirini o‘tkazib keladi.

Markaziy Osiyo san’ati va madaniyat rivojlanishining yangi bosqiChi Aleksandr Makedonskiyni istelolardan keyingi davrdan boshlandi. SHarq va G‘arbning bog‘lovChisi Buyuk Ipak yo‘lining tuguni bo‘lgan bu yo‘l avvalgi davrlarga nisbatan faol katalizator vazifasini o‘ta boshladi. Uning SHimoliy G‘arbiy va SHimoliy sharqiy hududlari bilan aloqasi ham yangi mazmun va yo‘nalish kashf eta bordi. Ayniqsa Urol atrofi, Oltoy va Sibir yerlari bilan bo‘lgan munosabatlarda ta`sir etish va ta`sirlanish jarayoni sezilarli bo‘ldi. Salavkiylar davrida Markaziy Osiyo yerlariga yunon (ellin) madaniyati tezkorlik bilan kirib kela boshlaydi. Hukmdorlar shu yerda o‘zlarini mavqlarini mustaxkamlab olishga harakat qilib, ko‘plab yunonistonlik san’atkorlarni ishga taklif qiladilar, turli yerlarda yangi shaharlar barpo etadilar, mahalliy din va urf-odatlariga tegmaganlari xolda yunon madaniyatining tarkalishiga e`tibor beradilar. Salavkiylar tijorat, savdo - sotiq ishlariga e’tibor berishlari bu yerda xunarmandChilik, dexqonChilik ishlarini jonlanishiga, qurilish ishlariga sezilarli ishlar amalga oshishiga imkon beradi. Muomalaga pul kiritildi.

Me’morChilik Me’morChilik san’atida avvalgidek asosan xom g‘isht asosiy qurilish materiali sifatida ishlatilsa ham, shu bilan birga qumtosh, marmar va pishiq g‘isht ishlatila boshlandi, devor pardoziga mahsus qorishmalar, alebastrli qoplamalar kirib kela boshladi. Ayniqsa grek me’morChilik san’ati ta’sirida qurilgan saroylar, gimnasiya, ibodatxonalar me’morChilik jarayonida muhim bo‘ldi. Lekin bu davrga xos me’morChilik yodgorliklari kam o‘rganilgan.Bu davr yodgorligi shimoliy Afgoniston hududidagi Oy xonum yodgorligi shu davr me`morligi o‘zgarishlaridan dalolat beradi.Uning qurilishi uslubi antik san’at an’analari asosida ishlangan pollari mazaika bilan pardozlangan. Kapitel va ustunlar ham uning ko‘rinishiga alohida fayz baxsh etgan.

Tasviriy san’at bu davrda o‘z rivojini davom ettirdi, saroy va zodagonlarning uylari rassomlik va haykaltaroshlik asarlari bilan bezatildi, mahobatli haykaltaroshlik va mayda plastika san’atida asarlar yaratildi. Marmarda haykallar, fil suyagida ritonlar ishlandii. Bu davrda quyish san’ati rivojlandi. Bu san’at rivoji numizmatika-tangalar zarblash sanatida yaqqol bilinadi. Markaziy Osiyo yerlariga bo‘rtma tasvirli tangalarning kirib kelishi Salavkiylar sulolasi nomi bilan bog‘liq . Bunday uslubda tanlangan Chiqarish Yunon mamlakatida keng rivoj topgan bo‘lib uni O‘rta Osiyo madaniy- iqtisodiy hayotiga kirib kelish muhim voqia edi. O‘rta Osiyoda pullar zarb etish maqsadida o‘lkaga Yunon ustalarining keng qo‘lamda jalb etilishi «O‘rta OsiyoCha» mo‘jaz portret san’atining rivojlanishiga sabab bo‘ladi. Bu yerda ishlangan shunday portretlar davr hukmronligining na faqat tashqi ko‘rininshiga balki fe’l atvorini ham o‘z haqqoniy tasvirlanishi bilan yunonistonda yaratilgan tanga yuzasiga ishlangan bo‘rtma tasvirlardan o‘tib ketdi.