Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti termiz filiali

1. Kombinator o`zgarishlar.

2. Pozitsion o`zgarishlar.

Masalan: ketdi va obod so`zlaridagi d undoshi t undoshi kabi talaffuz qilinadi. [ketti], [obot]; birinchi holatda jarangli d undoshi jarangsiz t undoshi ta’sirida o`zgaradi (kombinator o`zgarish yuz beradi); ikkinchi holatda so`z oxirida kelgan jarangli d undoshi jarangsizlashadi (demak, pozitsion o`zgarish yuz beradi).

1. Kombinator o`zgarishlar
So`z tarkibidagi fonemalarning o`zaro`ta’siriga ko`ra o`zgarishi kombinator o`zgarishlar deyiladi. Bunga assimilyatsiya, dissimilyatsiya, metateza kabi hodisalar kiradi.

1. Assimilyatsiya (ingl. assimilation - o`xshatish degani<sup>35</sup>) hodisasiga ko`ra so`z tarkibidagi bir xil toifadagi fonemalardan biri ikkinchisini o`ziga aynan yoki qisman o`xshatib oladi. Masalan: chiq+gan → chiqqan. Bunda o`zak tarkibadagi q fonemasi affiks tarkibidagi g fonemasini aynan o`ziga o`xshash fonema q ga aylantiriladi; tosh+gan → toshkan. Bunda o`zakdagi jarangsiz sh fonemasi affiks tarkibidagi g fonemasini o`ziga qisman o`xshatadi, yozilishi: toshgan. Shunga ko`ra assimilyatsiya ikki turga bo`linadi: