60
3.1.-diagramma. Tajriba va nazorat guruhlarining sinov natijalari.
Olingan natija ko‟rsatkichlari boyicha tajriba-sinov guruxlarida yuqori bo‟ldi.
Demak, olib borilgan amaliyot ishlari samarali ekanligi isbotlandi.
“O‟zbekiston iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi” o‟quv fanini o‟qitish jarayoni
iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va ishlab chiqarish asoslariga tayanilgan holda tashkil
etilganligi sababli ushbu o‟quv fanining o‟qitilishida yuqori samaradorlikka
erishish uchun geografik tushunchalarni o‟quvchilarda shakllantirishning ilmiy
metodik asoslaridan foydalanish muvaffaqiyatli bo‟ldi.
“O‟zbekiston iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi” o‟quv fanidan “O‟zbekiston
sanoati”, iqtisodiy rayonlarning sanoati mavzularini noan‟anaviy o‟qitish
usullari orqali o‟quvchilar ongiga singdirildi. Tajriba-sinov ishlari olib borilishi
jarayonida milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga ta‟sir etuvchi omillar bilan bir
qatorda o‟quvchilar ongiga milliy va umuminsoniy qadriyatlarni singdirish
masalalariga ham alohida e‟tibor qaratildi. O‟quvchilarga sanoat tarmoqlari,
rivojlanish o‟qlari, geografik joylanishi haqida fikr-mulohaza yuritish hamda
ushbu olgan bilimlariga tayangan holda o‟z mustaqil nuqtai nazariga ega bo‟lish
ko‟nikmalarini
shakllantirishga
ko‟proq
etibor
qaratilib,
ularda
mamlakatimizninig tabiiy boyligi, tabiiy resurslaridan tejab-tergab oqilona
foydalanish, kelgusida adolatli, vatanga muhabbat kabi insoniy xislatlarga oid
61
bilim va ko‟nikmalar hosil qilindi. Dars berish jarayonida balandparvozlik va
rasmiyatchilikdan voz kechgan holda interfaol usullar yordamida dars
samaradorligiga erishishga harakat qilindi. O`quvchilarni mavzu bilan ishlashida
tayyor rеjalardan fоydalanib, matnni o`rganishi yaхshi va samarali natijalar
bеrdi. Mamlakat sanoat tarmoqlarining geografik joylanishi, ularni hududiy
joylanishidagi tafovutlar, har bir tarmoqning milly iqtisodiyotdagi o‟z o‟rnini,
ularning o`zgarishini оbrazli qilib yoritishga harakat qilindi. O‟tilgan mavzular
mazmuni оdatda muammоli bo`lishi inobatga olinib, mavzuning yoritilishi
jarayonida savоllar kеltirilishi o`quvchilarni fikrlashga izlanishga undadi. Eng
muhimi o`quvchilar ham savоllar kеltirishi o`quvchilarni fikrlashga izlanishga
undadi. Bu оrqali ular savоl va tоpshiriqlar tuzishga o`rganadilar. O`quv
mavzulari mazmuni asоsida savоl qoya оlishlik yoki uni o`qituvchiga bеra
оlishlik o`quvchilarda savоl va tоpshiriqlar tuzish ko`nikmalarini
shakllantirishga yordam bеradi
.
“O‟zbekiston iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi”
o‟quv fanida geografik tushunchalar hamda bilimlarni o‟quvchilarda
shakllantirish orqali ta‟lim samaradorligini oshirish shakl va usullari ishlab
chiqildi. O‟quv fanida iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va huquqiy masalalarini
yoritish mamlakat taraqqiyotining omili ekanligi asoslanib, tabiiy va iqtisodiy
geografik tushunchalarni o‟quvchilarda shakllantirishning ilmiy-metodik
masalalari ishlab chiqildi. Tajriba-sinov ishlari shuni ko‟rsatdiki, dars o‟tish
jarayonida innovatsion texnologiyalardan samarali foydalanish:
- O‟quvchilarning qobilyatlari va ijodiy faoliyatini rivojlantirdi.
- Boshqa fanlar bilan aloqadorlikda, bilimlarni uyg‟unlashuviga yordam berdi.
- Dars jarayonida yuqori bilim va ko‟nikmalarga ega bo‟ldi.
- Professional ijodiy faoliyat tajribasini rivojlantirdi.
- Erkin fikrlash qobilyatini o‟stirdi.
Umumta‟lim maktablari muassasalari o‟quvchilarida “O‟zbekiston iqtisodiy-
ijtimoiy geografiyasi” fani yuzasidan iqtisodiy geografik bilimlarni
shakllantirish hamda rivojlantirishda quyidagi pedagogik omillardan foydalanish
zarur degan xulosaga kelindi:
62
1. O‟quvchilarning individual psixologik xususiyatlarini chuqur tahlil qilish;
2. Dars mashg‟ulotlarini loyihalashtirish;
3. Iqtisodiy geografik tushunchalar orqali o‟quvchilarda iqtisodiy-ijtimoiy
geografik bilimlarning mazmun-mohiyatini yoritish.
Tajriba-sinov jarayonda darslar quyidagi tartibda o‟tkazildi:
Innovatsion metodlar orqali mamlakatimiz sanoat tarmoqlarining
rivojlanganlik va geografik joylanishi, milliy iqtisodimizning rivojlanishidagi
asosiy ahamiyatini o‟quvchilarga anglatish;
darslardagi muammoviy vaziyatlar haqidagi topshiriqlarni mustaqil
ishlash vositasida ishlab chiqarish jarayonida vujudga keladigan ekologik
holatlarga munosabat bildira olish;
keyingi vaqtlarda sanoatning agrar sohaga nisbatan jadallashuvi
sabablarini tez anglay olish;
yuz berayotgan ijtimoiy voqeyalarini mustaqil tahlil qila olish;
har qanday sharoitda ham mustaqil fikr yurita olish qobilyatini
shakllantirish;
berilgan savol va topshiriqlar yuzasidan bajarishda kontur karta chizish,
referat, konspekt tayyorlash;
dunyoda yuz berayotgan iqtisodiy-ijtimoiy, hududiy o‟zgarishlar
yo‟nalishini aniqlash va ularni mamlakatimiz uchun ahamiyatini ko‟ra bilish va
tahlil qila olish;
o‟zida ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarning yo‟nalishini bashorat qila bilish
ko‟nikmasini tarkib toptirish;
insoniy munosabatlarda yuz berishi mumkin bo‟lgan har hil
muammolarga mustaqil baho berish.
Bu esa o‟z navbatida, mustaqilligimizni qadrlay oladigan, davlat va oila
oldidagi
ma‟suliyatini
anglaydigan,
iqtisodiy
geografik
bilimlarni
rivojlantirishga yo‟naltirilgan pedagogik jarayonda qo‟llanilgan uslublarning
samaradorlik darajasini aniqlash orqali bitruv malakaviy ishining amaliy farazini
to‟g‟riligini ko‟rsatdi.
