Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti kimyo kafedrasi



Download 66,39 Kb.
bet10/13
Sana29.03.2022
Hajmi66,39 Kb.
#516752
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13
Bog'liq
KURS ISHI Nuridinova

Kimyoviy xossalari
Barcha tuzlar temperatura ta’sirida parchalanadi:
Na2CO3 → Na2O + O2
K2SO4 → K2O + SO3
2Cu(NO3)2 → 2CuO + 4NO2 + O2
Mg(OH)Cl → Mg2OCl2 +H2O (magniy oksoxlorid)
Al(OH)SO4 → Al2O(SO4)2 + H2O (alyuminiy oksosulfat)
koʻrinib turibdiki, tuzlar parchalanganda ularning tarkibiga bogʻliq holda turli anorganik moddalar hosil boʻladi.
Nordon tuzlar ishqorlar va kislotalar bilan reaksiyaga kirishib yangi oʻrta tuz va suv hosil qiladi:
NaHCO3 + NaOH → Na2CO3 + H2O
NaHCO3 + HCl → NaCl + H2O + CO2
Mg(HCO3)2 + H2SO4 → MgSO4 +H2O + 2CO2
Asosli tuzlar ishqor ta’sirida asos va yangi tuz hosil qiladi:
Al(OH)SO4 + 2NaOH → Al(OH)3↓ + Na2SO4
Fe(OH)2Cl + KOH → Fe(OH)3↓ + KCl
Kislota ta’sirida oʻrta tuz, suv (tuz tarkibida kislota qoldigʻidan farq qiluvchi kislota boʻlsa yangi kislota) hosil qiladi.
Al(OH)SO4 + H2SO4 → Al2(SO4)3 + H2O
Fe(OH)2Cl +HCl → FeCl3 + H2O
2Mg(OH)Cl + 2HNO3 → 2Mg(NO3)2 + 2H2O +2HCl
Oʻrta tuzlar ishqorlar va kislotalar ta’sirida quyidagilarni hosil qiladi:
FeCl3 + 3NaOH → Fe(OH)3↓ + 3NaCl
2FeCl2 + 3H2SO4 → Fe2(SO4)3 + 6HCl
Agar bu reaksiyalarda tuz va ishqor (yoki tuz va kislota) noekvimolekulyar miqdorda olinsa, quyidagi moddalar hosil boʻladi:
FeCl3 + 3H2SO4 → Fe(HSO4)3 + 3HCl (yangi nordon tuz va yangi kislota)
Tuzlar eritmalariga metallar ta’sir ettirsa, almashinish reaksiyalari borib, yangi tuz va metal ajralib chiqadi:
Fe + CuSO4 = CuSO + Fe
Cu + Hg(NO3)2 = Cu(NO3) + Hg
Zn + 2AgNO3 → Zn(NO3)2 + 2Ag
TUZLARNING OLINISH USULLARI
Olinishi. Tuzlar turli sinf birikmalari bilan oddiy moddalarning oʻzaro kimyoviy ta’siri natijasida olinadi:

  1. Neytrallanish reaksiyasi:

Ca(OH)2 + 2HNO3 → Ca(NO3)2 + H2O
KOH + HNO3 → KNO3 + H2O
NaOH + CH3COOH → CH3COONa + H2O

  1. Kislotalarning asosli oksidlar bilan ta’siri:

H2SO4 + CuO → CuSO4 + H2O
HNO3 + CuO → Cu(NO3)2 + H2O
MnO + 2HCl → MnCl2 + H2O
3CaO + 2H3PO4 → Ca3(PO4)2 + 3H2O

  1. Kislotali oksidlarning ishqorlar bilan ta’siri:

2Mg(OH)2 + P2O5 → Mg3(PO4)2 + 3H2O
Ca (OH)2 + CO2 → CaCO3 + H2O
NH4OH + CO2 → NH4HCO3
NaOH + SO2 → NaHSO3

  1. Kislotalarning tuzlar bilan oʻzaro ta’siri:

H2S + CuCl2 → CuS↓ + 2HCl
KNO3 + H2SO4 (kons) → KHSO4 + HNO3
NaCl + H2SO4 (kons) → NaHSO4 + HCl
2MgCl2 + H4P2O7 → Mg2P2O7 + 4HCl

  1. Yaxshi eriydigan ikkita tuzning oʻzaro ta’siri:

AgNO3 + NaCl → AgCl↓ + NaNO3
BaCl2 + K2SO4 → BaSO4↓ + 2KCl
CaCl2 + Pb(NO3)2 → PbCl2↓ + Ca(NO3)2

  1. Kislotali oksidlarning tuzlar bilan ta’siri:

Na2CO3 + SO2 → Na2SO3 + CO2
CaCO3 + SiO2 → CaSiO3 + CO2
3MgSO4 + P2O5 → Mg3(PO4)2 +3SO3

  1. Tuzlarning ishqorlar bilan taʻsiri:

FeCl2 + 2KOH→ Fe(OH)2 + 2KCl
Cu(NO3)2 + 2NaOH → Cu(OH)2 +2NaNO3

  1. Ayrim metallmaslarning tuzlar bilan ta’siri

2NaI + Cl2 → 2NaCl + J2
2FeCl2 + Cl2 → 2FeCl3

  1. Galogenlarning ishqorlarda erishi:

Cl2 + 2KOH → KCl + KClO + H2O
J2 + 2NaOH → NaJ + NaJO + H2O

  1. Metallarning tuzlar bilan ta’siri:

Fe + Hg(NO3)2 → Fe(NO3)2 + Hg
Cu + 2AgNO3 → Cu(NO3)2 + 2Ag

  1. Metallarning ishqorlar bilan ta’siri:

2Al + 6NaOH(kons)→ 2Na3AlO3 + 3H2
Zn + 2KOH → K2ZnO2 + H2

  1. Metallarning kislotalar bilan ta’siri:

Fe + 2HCl → FeCl2 + H2
Cu + 2H2SO4(kons) → CuSO4 + H2O + SO2
Zn + CH3COOH → Zn(CH3COO)2 + H2

  1. Metallarning metalmaslar bilan ta’siri:

Mg + Cl2 → MgCl2
Fe + S → FeS
2Al + 3J2 → 2AlJ3

  1. Ayrim tuzlarning oʻzaro birikishi:

KJ + HgJ2 → K2[HgJ4]
3KCl + CrCl3 → K3[CrCl6]
K2SO4 + Al2(SO4)3 → 2KAl(SO4)2
(NH4)2SO4 + Cr2(SO4)3 → 2(NH4)3Cr(SO4)3

  1. Amiakning kislotalar bilan birikishi tufayli tuzlar hosil qilinadi:

NH3 + H2SO4 → (NH4)2SO4
NH3 + H3PO4 → (NH4)2HPO4
NH3 + HNO3 → NH4NO3
NH3 + HCl → NH4Cl
TUZLARNING XALQ XO‘JALIGIDAGI AHAMIYATI
Tuzlar tabiat va texnikada juda katta ahamiyatga ega. Tuzlar hayvon va oʻsimlik organismining muhim tarkibiy qismidan (iborat) biri. Osh tuzi qadim zamonlardan beri ovqatga ishlatib kelinadi. Tibbiyotda ham turli tuzlar ishlatiladi. Metallurgiya, shisha, toʻqimachilik, kon, lokboʻyoq sanoatlarda, qishloq xoʻjaligi va boshqa sohalarda tuzlar keng qoʻllanadi. Ba’zi tuzlar: ammoniy nitrat, kaliy nitrat, kaliy sulfat mineral oʻgʻitlar sifatida ishlatiladi.
Tuzlarning tavsifli xossalaridan biri uning qutbli eritmalarda, ayniqsa, suvda eruvchanligidir.
Tabiatda tuzlar koʻl, dengiz va okean suvlariga yigʻiladi. Suv havzalari quriganida oʻsha joylarda osh tuzi (NaCl) va boshqa tuzlar konlik paydo boʻladi.
Oʻzbekiston va Qozogʻiston hududlaridagi tuz konlari 1943-1948- yillarda ilk oʻzbek kimyogarlaridan S.Muqimov (1899-1956) rahbarligidagi ilmiy ekspeditsiya tomonida oʻrganiladi. “Dengizkoʻl” (Buxoro), “ Tuzkon” (Jizzax), “Shoʻrkon” (Fargʻona), “Xoʻakon” (Surxondaryo) shoʻr suv havzalarining mineral tuzli eritmalarning gidrokimyoviy tarkibi, tuzli qatlamlarning hosil boʻlish qonuniyatlari aniqlandi. Bu havzalar osh tuzi bilan bir qatorda qimmatli natriy sulfat, shuningdek, kaliy, magniyli va bromli tuzlarga ekanligi, tuzli qatlamlarda natriy xloriddan tashqari, tarkibida magniy va natriy boʻlgan astraxanit va elolit koʻrinishidagi minerallar borligi koʻrsatilib berildi.
Qadimgi davrlarda oʻzida osh tuzi boʻlmagan mamlakatlar juda kambagʻal hisoblanadi va u yerda tuz olishdan ham qimmat turga N.V.Lomonosovning ta’kidlashicha oʻz zamonasida osh tuzi pul oʻrnida qoʻllanilgan. Ma’lumki, tuz ovqatda ta’m berish bilan bir qatorda u oziq ovqat mahsulotlarini tuzlashda ham qoʻllanilgan.
Oziq-ovqat sanoatida baliq, goʻsht, oʻsimlik mahsulotlarini ishlab chiqarishda qiman kanserva mahsulotlari tayyorlashda va boshqa xalq xoʻjaligining turli sohalarida keng qoʻllaniladi. Oziq-ovqat mahsulotlari uchun dunyo miqyosida ishlab chiqarilgan tuzning 60-40% qoʻllansa, qolgan 35-40%i esa har xil sanoat tarmoqlarida jumladan kimyo sanoati tarkibida Na yoki Cl2 ionlar boʻlgan birikmalar ishlab chiqarishda keng qoʻllaniladi.
ZnCl2 dan yogʻochni chirishdan saqlash maqsadida unga shimdirish uchun foydalaniladi; kavsharlashda metal sirtini hoʻllash uchun ishlatiladi, bunda metal sirtidagi oksid parda yoʻqoladi va kavshar metallga yaxshi yopishadi. ZnCl2∙nH2O tarkibli kristallgidratlari mavjud.
BaCl2 – suvsiz gazlarni quritishda (bunda tuzning kristallgidrati CaCl2∙6H2O hosil boʻladi) va tibbiyotda keng koʻlamda ishlatiladi.
AlCl2 - koʻpincha organic sintezlarda katalizator sifatida faydalaniladi.
HgCl2 – seluma kuchli zaharli modda bu tuzning juda suyultirilgan eritmalari kuchli ta’sir etuvchi dizenfeksiyalovchi vosita sifatida ishlatiladi, urug‘larni dorilashda, terini oshlashda va organik sintezda ham foydalaniladi.
AgCl – kam eriydigan tuz, fotografiyada faydalaniladi.
Ca(HSO3)2 – kalsiy gidrosulfit eritmasi muhim ahamiyatga, ega, yog‘och tolalari va qog‘oz massaga shu eritma bilan ishlov beriladi.
Bir asosli nitrat kislota tuzlari faqat o‘rta tuzlar hosil qiladi, ular nitratlar deyiladi. Bu tuzlar kislotani metallarga, ularning oksidlariga, gidroksidlariga ta’sir ettirish natijasida hosil bo‘ladi. Natriy, kaliy, ammoniy va kaliy nitratlari selitralar deyiladi: NaNO3 – natriyli selitra, KNO3 – kaliyli selitra, NH4NO3 – ammoniyli selitra, Ca(NO3)2 – kalsiyli selitra. Selitralardan asosan azotli mineral o‘g‘itlar sifatida foydalaniladi. Bundan tashqari KNO3 qora porox (75% KNO3, 15% C va 10% S aralashmasi) tayyorlash uchun ishlatiladi. NH4NO3 alyuminiy kukuni va ko‘mirdn portlovchi modd – ammonal tayyorlnadi. Qizdirilganda parchalanishi – nitrat kislota tuzlarining muhim xossasidir.
Karbonat kislota ikki qator tuzlar: o‘rta tuzlar – karbonat va nordon tuzlar – gidrokarbonat hosil qiladi. Ular tuzlarning umumiy xossalarini namoyon qiladi. Ishqoriy metallarning va ammoniy karbonatlari hamda gidrokarbonatlari suvda yaxshi eriydi. Karbonat kislotaning o‘zi beqaror bo‘lgani bilan uning tuzlari barqarordir.
Na2CO3 – texnikadagi nomlari soda, karbonat soda. Bu suvda yaxshi eriydigan oq kukun. Suvdagi eritmadan kristallgidratlar Na2CO3∙10H2O, Na2CO3∙7H2O, Na2CO3∙H2O holida kristallanadi. Bu kristallgidratlar kristallsoda deyiladi. Soda shisha, sovun, qog‘oz ishlab chiqarishda, ro‘zg‘orda yurish vositasi sifatida ishlatiladi.
2NaHCO3 → Na2CO3 + H2O + CO3
Ichimlik sodasi tibbiyotda (jig‘ildan qaynaganda ichiladi), ro‘zg‘orda, sun’iy mineral suvlar ishlab chiqarishda va o‘t o‘chirgichlarni to‘ldirishda, qandolatchilikda va non yopishda ishlatiladi.
K2CO3 – potash – suvda yaxshi eriydigan oq kukun. O‘simliklar kulining tarkibida bo‘ladi. Suyuq sovun, qiyin suyuqlanadigan optic shisha pigmentlar ishlab chiqarishda ishlatiladi.
CaCO3 – tabiatda bo‘r, marmar va ohatosh ko‘rinishida uchraydi, ular binokorlikda ishlatiladi.
Tarkibida o‘simliklar uchun zaruriy oziq elementlari bo‘ladigan moddalar, asosan tuzlar mineral o‘g‘itlar deyiladi. Ular yuqori va barqaror hosil olish maqsadida tuproqqa qo‘shiladi.

Download 66,39 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish