Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti shahrisabz filiali

Islom dinidagi asosiy yo‘nalishlar va mazhablar 
Islom dinida ilk davrdan paydo bo‘lgan eng birinchi yirik muammo – oliy 
hokimyatni egallashga payg‘ambardan keyin kim haqliroq, degan muammo bo‘ldi. 
Halifa Ali bilan ummaviylar o‘rtasidagi taxt uchun kurashda VII asrning ikkinchi yarmi 

---

87 
boshlarida horijiylarida horijiylar (arabcha – ajralib chiqqan, isyonchi) oqimi ajralib 
chiqqan. Ali Muoviya taradorlari bilan oily hokimyatga vorislik masalasida muzokara 
olib borishga ko‘ngan. Bu xol Ali haqiqiy vorislik huquqiga ega, deb hisoblangan 
tarafdorlarning o‘rtasida norozilik tug‘dirgan. Qo‘shinning bir qismi (12 ming kishi ) 
halifa Alini kelishuvchilikda ayblab, undan ajralib ketdi. Ajralib chiqqan qo‘shin Aliga 
ham, ummaviylarga (muoviya tarafdorlari) ham bab-barobar qarshi kurashganlar. 
Horijiylar harakati arablar tomonidan bo‘ysundirilgan Iroq va Eron aholisi, oddiy arab 
musulmonlar manfaatini ifodalagan. Ular o‘zlarini haqiqiy musulmon hisoblab, “dindan 
qaytgan” deb e’lon qilingan siyosiy va g‘oyaviy raqiblarga nisbatan murosasiz 
bo‘lganlar.
Horijiylik yo‘nalishi ta’limoti halifa diniy jamoat tomonidan saylanadi va unga 
bo‘ysunadi; har qanday taqvodor musulmon ( hatto qo‘l yoki habash bo‘lsa ham) halifa 
bo‘lib saylanishi mumkin; agar halifa jamoat manfaatlarini himoya qilmasa vazifasidan 
bo‘shatiladi hatto qatl qilinadi. 
Horijiylar e’tiqod amaliy faoliyat bilan mustahkamlanishi lozim deb hisoblaganlar. 
Ular e’tiqodsiz va gunohkor kishilarni jazolash muddatini kechiktirishga qarshi 
turganlar. Diniy masalalarda islom “musaffoligi” tarafdori bo‘lib, shariat 
ko‘rsatmalariga qat’iy rioya qilishlari bilan ajralib turganlar.
Xorijiylar. (Аl-xavorij) Bu oqimning nomi, «chiqing», «qarshi bo‘lish», 
«isyonchilar» ma'nolarini anglatuvchi arabcha «haraja» so‘zidan olingan. Bu oqim 
islomdagi ilk sektalardan hisoblanadi. Islom olamini 1% ni tashkil etadi. U Аli bilan 
Muoviya o‘rtasida xalifalikning oliy lavozimini qo‘lga kiritish uchun olib borilgan 
keskin kurash jarayonida paydo bo‘lgan. 
Xorijiylar 661 yili Аlini o‘ldirishgan. Muoviya hukmronligi yillarida (661-680) 
va undan kyoyin xorijiylarning yirik qo‘zg‘alonlari bo‘lib o‘tgan. 
Ummaviy va abbosiy halifalar VII – IX asrlarda Horijiylarga qarshi keskin urush 
olib bordi. Buning natijasida ular qirib tashlandi. Horijiylarning qolganlari Shimoliy
Afrikada o‘z davlatini vujudga keltildi. Hozirgi davrda horijiylarning ibodiy firqasi 
Jazoir, Tunisda uchraydi. Bugungi kunda Islom dinida sunniylik va shialik yo‘nalishlari 
amal qilib kelmoqda.