Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti shahrisabz filiali

5. Diffеrеntsiatsiyalash (farqlash) yozuvi(tamoyili)
so’zlarni urg’u yoki 
boshqa fonеtik vositalar (masalan, ayirish bеlgisi) yordamida farqlab yozishdir: 
olmaq – ohlma, shеr – shе'r. 
1995 yil 24 avgustda qabul qilingan asosiy imlo qoidalari quyidagi bo’limlarni 
o’z ichiga oladi
:
Orfografiya (imlo) Orfografiyada yozma nutq, ya’ni to’g’ri yozish qonun 
qoidalari o’rganiladi. Orfografiya quyidagi yozuv qoidalariga asoslanadi: 
1.Fonetikyozuv- o’zak va qo’shimchalarni eshitganimiz asosida yozish. Bunda 
o’zakka qo’shimcha qo’shilganda yo o’zak, yo qo’shimcha, yo har ikkala qismida 
o’zgarish sodir bo’ladi, ya’ni tovush tushishi, tovush almashishi, tovush ortishi 
mumkin. a) tovush tushishi:shahar, bag’ir, qorin, ko’ngil, egin, burun, yarim, 
o’g’il, o’rin kabi so’zlarga -i (egalik qo’shimchasi) qo’shilganda o’zakda tovush 
tushishi ro’y beradi: shahri, bag’ri, qorni, ko’ngli, egni, burni, yarmi, o’g’li; past, 
sust, ulug’, sariq kabi so’zlarga -ay (so’z yasovchi qo’shimcha) qo’shilganda 
o’zakda tovush tushishi sodir bo’ladi: pasay, susay, ulg’ay, sarg’ay; men, sen kabi 
olmoshlarga -ni, ning (kelishik qo’shimchasi), -niki (qarashlilik qo’shimchasi) kabi 
qo’shimchalar qo’shilganda bir -n tovushi tushib qoladi: meni, seniki; ikki, olti, 

---

60 
yeti sonlariga -ov, -ala, ovlon (jamlovchi son hosil qiluvchi qo’shimcha) 
qo’shilganda o’zak oxiridagi unli tovush tushib qoladi: oltov, yettovlon. b) tovush 
almashishi:fe’ldan ot yasalganda o’zakdagi “a” tovushi “o” tovushiga almahishi 
mumkin: sana – sanoq, tara – taroq, yama – yamoq; otdan fe’l yasalganda esa 
o’zakdagi “o” – “a” tovushiga almashishi mumkin: son – sana, yosh – yasha, ong – 
angla; qarmoq, qishloq, baliq, chelak, tilak kabi oxiri “q”, “k” bilan tugagn 
so’zlarga -i (egalik qo’shimchasi) qo’shilganda o’zak oxiridagi jarangsiz jarangliga 
aylanadi: qishlog’I, tilagi; sovi-sovuq, qayna-qaynoq, yumsha-yumshoq, tarqa-
tarqoq, yaltira-yaltiroq, guldira-gulduros kabi fe’llardan sifat yasalganda ham 
tovush almashadi. “q”, “k” bilan tugagan so’zlarga –ga (jo’nalish kelishigi 
qo’shimchasi )qo’shilganda, ya’ni turlanganda tovush almashishi mumkin: baliqqa, 
terakka, chelakka, qishloqqa… d) tovush ortishi:ko’rsatish olmoshlariga –ga, -da, -
dan, (jo’nalish kelishigi, o’rin – payt kelishigi, chiqish kelishigi) qo’shilgandabir 
“n”tovushgi ortadi: u+ga =unga, bu+da=bunda, shu+dan=shundan; -iq 
qo’shimchasi bilan sifat yasalganda tovush ikkilanishi mumkin: issiq, sassiq, 
achchiq… tovush o’zgarishining asosiy turlari: tovush almashishi va tushishi 
hisoblanadi. 2.Morfologik yozuv.Bu quyidagiga ko’ra o’zagi va qo’shimchalar 
aynan yoziladi: ketdi, aytibdi, ishga, go’shtga, to’rtga, tuzsiz, otday, zarar… 
3.Shakliy yozuv.Bu qoidaga ko’ra boshqa tillardan kirgan so’zlar o’sha tilda 
qanday yozilsa shunday yoziladi: stol, zoologiya, congress, fikr… 4.Tarixiy – 
an’anaviy yozuvbo’yicha so’z va qo’shimchalar tarixan , an’anaviy tarzda qanday 
yozib kelingan bo’lsa, hozir ham shunday yoziladi: borur, kelur, bergil 
5.Differensatsiyalash yoki farqlash yozuvi. Bu so’zlarni urg’u yoki boshqa fanetik 
vositalar yordamida yozishdir: olma – olma, she’r – sher, davo – da’vo… 1995-yil 
24-avgustda qabul qilingan “o’zbek alifbosining yangi imlo qoidalari ”da ayrim 
o’zgarishlar mavjud: 1) juuft so’zlar orasida yuklamalar bog’lovchi bo’lib kelgan 
o’rinlarda yuklama so’zdan chiziqcha bilan ajratiladi: do’st – u dushman, kecha –
yu kunduz. 2) yil, oy, sanani ko’rsatuvchi raqamlardan keyin ham chiziqcha 
qo’yiladi:1994 –yil 25-iyul, 1994-yil 13-aprel… 3) kirilchadagi ”Ц” harfi so’z 
boshida va so’z oxirida “s” harfi bilan beriladi: sirk, shprist; so’z o’rtasida unlidan 
keyin “ts” yoziladi:litsey, konstitutsiya