Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti q

Eshitishida nuqsoni bо„lgan bolalarni tasviriy faoliyatini eksperimental 
о„rganish natijalari 
2-jadval 
№  Topshiriq 
mazmuni  
О„quvchi 
soni  
Topshiriqni 
mustaqil 
bajardi 
Topshiriqni 
pedagog 
yordami 
asosida  
bajardi 
Topshiriqni 
bajarmadi 
1. 
Eshitishida  nuqsoni 
20 
10 (50%) 
10 (50%) 
  

---

 
49 
bо‗lgan 
tarbiyalanuvchilarni 
rasm 
chizishga 
bо‗lgan 
qiziqishlarini 
aniqlashga 
qaratilgan 
(100%) 
2. 
Bayramdan 
sо‗ng 
tasavvurlari 
bо‗yicha 
rasm 
chizish  Bolalarning 
shaxsiy hissiy idrok 
tajribalarini 
rasmlarda  aks  ettira 
olish 
imkoniyatlarini 
aniqlashga 
qaratilgan 
20(100%)
 
6 (30%) 
10 (50%) 
4 (20%) 
3. 
 ―Odam  rasmi‖  ni 
chizish  bolalarning 
о‗z  tengdoshlari  va 
kattalar bilan о‗zaro 
munosabatlarini aks 
ettirishga 
yо‗naltirilgan.  
20 
(100%)
 
4 (20%) 
12 (60%) 
4 (20%) 
4. 
 ―Mening 
oilam‖rasmini 
chizish  Bolalarning 
о‗z  oilasi  a‘zolari 
bilan 
о‗zaro 
munosabatlarini aks 
ettirishga 
yо‗naltirilgan 
20 
(100%)
 
4 (20%) 
12 (60%) 
4 (20%) 
 
Eshitishida nuqsoni bо„lgan bolalarni tasviriy faoliyatini eksperimental 
о„rganish kо„rsatkichlari 

---

 
50 
 
 
Maktabgacha  yoshdagi  eshitishida  nuqsoni  bо‗lgan  bolalar  tasviriy 
faoliyatni  о‗rganish  amaliyotining  bugungi  holatini  о‗rganish  bо‗yicha  
tadqiqotda  anketa-sо‗rovnomaning  turidan  foydalandik.  Biz  о‗z  tadqiqotimizni 
Toshkent  shahri  Olmazor  tumanidagi  106-sonli  maxsus  maktab-internatida 
о‗tkazdik.  Ushbu  savolnoma  orqali  maktabgacha  yoshdagi  eshitishida  nuqsoni 
bо‗lgan  bolalarni  tasviriy  faoliyatga  о‗rgatish  maxsus    maktabgacha  tarbiya 
muasasasining  imkoniyatlari  qay  holatda  ekanligini  aniqlandi.  Toshkent  shahri 
Olmazor  tumanidagi  106-sonli  maxsus  maktab-internatining  maktabgacha 
tarbiya  bо‗limida  10  ta  surdopedagog  va  tarbiyachilar  savolnomaga  
quyidagicha javob berdilar: 
 1.Tasviriy  faoliyat  eshitishida  nuqsoni  bо‗lgan  bolalarga  qanday  korreksion 
ta‘sir  kо‗rsatadi?  savoliga  8  ta  surdopedagog  boshqa  о‗quv  fanlari  bilan 
birgalikda tasviriy  san‘at  ham  eshitishida nuqsoni  bо‗lgan bolalarga korreksion 
rivojlantirishga ta‘sir kо‗rsatadi, bilish faoliyatini shakllantiradi. (diqqat, xotira, 
kо‗ruv va fazoviy idroki, kо‗rgazmali – obrazli tafakkur hamda ijodiy tasavvur) 
Nutq,  badiiy  madaniyat,  estetik  his-tuyg‗ular  kabi  shaxsiy  sifatlar,  kar  va  zaif 
eshituvchi bolalarni  san‘atga birlashtiradi hamda ijodiy jarayonda eshitadiganlar 
qatorida  teng  qatnashish  imkoniyatini  beradi  deb  javob  berishdi.  2  ta 
surdopedagog  Tasviriy  faoliyat  nutq,  badiiy  madaniyat,  estetik  his-tuyg‗ular 
50
30
20
20
50
50
60
60
20
20
20
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
1-topshiriq
2-topshiriq
3-topshiriq
4-topshiriq
Topshiriqni mustaqil bajardi
Topshiriqni yordam asosida bajardi
Topshiriqni bajarmadi

---

 
51 
kabi  shaxsiy  sifatlar,  kar  va  zaif  eshituvchi  bolalarni  san‘atga  birlashtiradi 
hamda  ijodiy  jarayonda  eshitadiganlar  qatorida  teng  qatnashish  imkoniyatini 
beradi deb javob berishdi.  
2.  Bolalarda  tasviriy  faoliyat  jarayoniga  qanday  omillar  ta‘sir  kо‗rsatadi? 
savoliga
 
8  ta  surdopedagog  bolalarda  tasviriy  faoliyat  jarayoniga  quyidagi 
omillar  ta‘sir  kо‗rsatadi:  bular,  bola  ijod  qilayotgan  sharoit,  bolaning  shaxsiy 
xususiyatlari,  iste‘dodi,  motivatsiyasi,  badiiy  ijodiyotga  qiziqishi,  ish 
materiallari, bola bilan о‗zaro munosabat jarayonida kattalarga bо‗lgan ishonchi, 
xavfsizlik munosabatlarida ishonch tuyg‗usi va boshqalar deb javob berishdi. 2 
ta  surdopedagog  bolalarda  tasviriy  faoliyat  jarayoniga  kattalar  bolalarni 
tushunishi  ta‘sir  kо‗rsatadi:
 
kattalar  bolalarni  tushunishi  esa  ulardagi  ijod 
mahsulotlarini    ijobiy  tomonga  о‗zgartiradi,  bolalar  qiyinchilikka  duch 
kelganlarida  kattalar  yordam  beradilar,  bolalarning  nozikligini  his  etgan  holda 
bola  ijodining  boshlanishini  qо‗llab-quvvatlashga  tayyor  turadilar.  Tasviriy 
san‘at faoliyati bolalarning eng sevimli mashg‗ulotlaridan biri hamda eshitishida 
nuqsoni  bо‗lgan  bola  uchun  korreksion  rivojlanishning  ahamiyati  katta  deb 
javob berishdi.
 
3.Tasviriy  faoliyatni  о‗rganishga  qiziqishni  qanday  rivojlantirish 
mumkin?  savoliga  10  ta  surdopedagog  bolani  tasviriy  faoliyatni  о‗rganishga, 
mashg‗ulot  mavzulariga,  ijodiy-о‗quv  masalalariga  izlanishini  rivojlantirish 
uchun  zarur  shart  -  badiiy  ijod  sharoitini  yaratish  lozim.  Ta‘limni 
faollashtiruvchi  vositalar  kompleksiga,  ta‘lim  usulari  metodlari  va  mazmuni, 
о‗quv  faoliyatining  tashkiliy  shakllari  takomillashtirish  talab  etiladi  deb  javob 
berishdi.  Agar  bunga  zarur  bunga imkoniyatlar  yaratilagan bо‗lsa, qachonki  bu 
zarurat va imkoniyat bola tomonidan tan olinsa  va ularni ehtiyoj sifatida qabul 
qilsa  bolalarning  ijodiy  qobiliyati  izchillik  bilan  shakllanadi  va  rivojlanadi. 
Ijodiy-badiiy  faoliyat  jarayonida  bolalar  ma‘lum  bir  qiyinchiliklarni  yengib 
о‗tishlari  ancha  muhim,  bu  ularda  qoniqish,  о‗z  kuchlariga  ishonch  tuyg‗usini 
keltirib chiqaradi, bu esa о‗z navbatida ijodiy qobiliyatga chaqiradi. 

---

 
52 
 4.Tasviriy  faoliyatning  muntazam  murakkablashib  borishi,  bolalarda 
badiiy  ijod  samaradorligini  rivojlanishini  ta‘minlashni  qanday  rivojlantirish 
mumkin?  savoliga  8  ta  surdopedagog  bolalar  uchun  kompozitsion  izlanishdagi 
qiyinchiliklar 
shakllarni, 
ranglarni, 
rasmda 
predmetlarni 
proporsional 
joylashuvini,  hajmini  va  fazoviy  joylashuvini  obrazli  ifodalashda  kо‗rinadi.  Bu 
qiyinchiliklarni  yengish  uchun  tasviriy,  dizaynerlik  va  dekorativ  vazifalarni 
bajarishni bir-biridan ajratish zarur. Har bir  mashg‗ulot uchun alohida yetakchi 
о‗quv  vazifasini  belgilash,  bu  vazifalarni  mashg‗ulotdan–mashg‗ulotga 
muntazam  murakkablashib  borishini  nazarda  tutish  kerak.  Tasviriy  faoliyat 
bо‗yicha  о‗quv  materialining  murakkablashib  borishi,  kо‗nikma  va 
malakalarning  shaklanishi,  har  bir  bosqichda  bolalarning  yosh  imkoniyatlarini 
hisobga  olib  amalga  oshirilishi  lozim  deb  javob  berishdi.  Bu  savolga  2  ta 
surdopedagog  о‗quv  vazifalarining  mazmuni  bolalarning  tasviriy  faoliyat 
savodxonligi  darajasiga  mos  kelishi  va  ularni  yuksaltirish  imkoniyatlarini 
hisobga olish kerak deb javob berishdi. 
5.  Tasviriy  faoliyat  mashg‗ulotlarda  qanday  pedogogik  texnologiyalardan 
foydalanalasiz?  savoliga  8  ta  surdopedagog  badiiy  –pedagogik  о‗yinlardan 
foydalanilashi va tasviriy  san‘at  mashg‗ulotlarida  о‗quv  о‗yinlari pedagogik va 
badiiy –estetik aspekt bilan qо‗shilib olib borilishini ta‘kidladi. О‗yining hamma 
turlariga bolalarning amaliy faoliyatlari kiritiladi. О‗yinli darslarning maqsadi –
bolalarning  ijodiy  faoliyatini  faollashtirish,  ularni  san‘atga  qiziqtirish, 
predmetga  qiziqishini  rivojlantirish,  о‗quv  jarayonini  yangi  topshiriq  shakllari 
bilan  jonlantirishdan  iboratdir.  Asosiysi  esa,  bolaning  emotsional  doirasini 
rivojlantirish  va  dunyoni  emotsional  baholash  munosabatini  shakllantirish 
kо‗zda  tutadi  deb  javob  berishdi.  Mazkur  savolga  2  ta  surdopedagog    tasviriy 
san‘at mashg‗ulotlarida klaster, Aqliy hujum kabi foydalanilashini ta‘kidladi. 
6. Tasviriy faoliyatni о‗rganishga qiziqishni rivojlantirish jarayonida ota-onalar 
yordamidan foydalanasizmi? savoliga barcha surdopedgoglar tasviriy faoliyatni 
о‗rganishga  qiziqishni  rivojlantirish  jarayonida  ota-onalar  yordamidan 
foydalanishini,  ota-ona  eshitishida  nuqsoni  bо‗lgan  bolalar  tasviriy  faoliyatni 

---

 
53 
о‗rganishga  qiziqishni  rivojlantirish  jarayonida  asosiy  о‗ringa  egaligini 
ta‘kidladilar. 
     
Surdopedagog-tarbiyachilar  eshitishida  nuqsoni  bо‗lgan  bolalar  tasviriy 
faoliyatni  о‗rganishga  qiziqishni  rivojlantirishda  ularning  pedagogik  mahorati, 
bilimdonligi,  ilg‗or  pedagogik  texnologiya  yutuqlaridan  foydalanib  ish  olib 
borishi  muhimligini  aniqladik.  Shuningdek,  о‗qituvchilar  maxsus  ta‘lim 
muassasalarida  mashg‗ulotni  tо‗g‗ri  tashkil  qilish  bо‗yicha  ham  о‗z  fikr-
mulohazalarini  bildirdilar.  Maxsus  maktabgacha  ta‘lim  muassasalarida 
eshitishida  nuqsoni  bо‗lgan  bolalar  tasviriy  faoliyatni  о‗rganishga  qiziqishni 
rivojlantirish uchun maktabgacha ta‘lim muassasalarining moddiy-texnik bazasi 
yetarli  bо‗lsa,  kelajakda  eshitishida  nuqsoni  bо‗lgan  bolalar  tasviriy  faoliyatni 
о‗rganishga  qiziqishni  rivojlantirish  darajasi  ancha  ortadi  degan  xulosaga 
keldilar.