|
masalan imtihon paytida faoliyat mahsuldorligini pasaytiradi. O‘quv jarayonidagi xavotirlanishni o‘z vaqtida aniqlash lozim. Chunki xavotirlanish ba’zida o‘quv faoliyatining motivatsion asosi bo‘lib, haqiqiy bilish motivatsiyasining shakllanishiga to‘sqinlik qiladi.
Shaxs rivojlanishi ichki va tashqi omillarnig adekvat munosabati – o‘quv tarbiyaviy ish muvaffaqiyatinig zarur shartidir. Bi’zi tinglovchilarda yoshiga nisbatan psixik taraqqiyot darajasining pastligini shunga olib keladiki, o‘quv dasturida ko‘zda tutilgan bilim, malaka, ko‘nikmalar, zarur darajada o‘zlashtirilmaydi. Bu esa tinglovchilarning o‘zini qanday his qilishga, tengdoshlari o‘qituvchilar, ota-onalar bilan o‘zaro munosabatlarida aks etadi. Ijtimoiy extiyojlarning qondirilmasligi asosidagi xavotirlanish bilan organizm holati natijasida yuzaga keladigan xavotirlanish o‘rtasida bog‘liqlik mavjud. Tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, o‘quv faoliyati xavotirli soha hisoblanadi.
O‘quv faoliyatidagi xavotirlanishning oshishi shu bilan bog‘liqki, ta’lim tinglovchining nerv-psixik holatiga juda katta talablar qo‘yadi, umuman akademiyada ko‘p miqdordagi stress, baholash vaziyatlaridan tarkibtopgan. O‘qituvchilar va tinglovchilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabat xarakteri bilan bog‘liq bo‘lgan o‘quv vaziyati xavotirlanishning oshishiga sabab bo‘ladi.
Ko‘pchilik o‘smirlarda o‘z-o‘zini boshqarish ehtiyoji kuchli, lekin barqarorlik past bo‘lganligi uchun ham ular boshlagan ishlarini hardoim ham oxiriga yetkazavermaydilar. O‘quv muassasida doimiy noxushlikni, his qilish hayajon, qo‘rqinch, emotsional diskomfort normal ta’lim olishga halaqit qiladi va o‘ziga bo‘lgan ishonchsizlikga olib keladi. Bu esa emotsional o‘zini his qilishni yomonlashtiradi, emotsional charchashni keltirib chiqaradi. O‘ziga ishonchning yetishmasligi ko‘pincha talabchanlik darajasining tinglovchi imkoniyatlari bilan mos kelmasligi natijasida yuzaga keladi. Bu holat haddan ziyod yuksak maqsadlarni tanlashdagina emas, balki baholash vaziyatlarining muvaqqiyatligi bilan bog‘liq keskin emotsional kechinmalarda ham namoyon bo‘ladi.
O‘spirinlarda xavotirni boshdan kechirishni keltirib chiqaruvchi asosiy omillardan bari o‘z-o‘ziga baho berishning xususiyatlaridir. O‘z-o‘zni baholash esa o‘quvchi shaxsining o‘z-o‘zini anglash va o‘z-o‘zini nazorat qilish xususiyatlari bilan uzviy bog‘langan. O‘z-o‘zini anglash - o‘ziga nisbatan munosabat ustanovkasi bo‘lib uchta tarkibiy qism: kognitiv -o‘z sifatlari obrazi, emotsional-o‘zini hurmat qilish, o‘zini yaxshi ko‘rish yoki o‘zini pastga urish: irodoviy baholash - o‘zini baholashni oshirishga intilish, hurmat avtoritetiga sazovor bo‘lish, kabi komponentlardan iborat. O‘z-o‘zini anglash shaxsning shakllanishi bilan bog‘liq. O‘z-o‘zini anglash inson tomonidan o‘z harakatlari, emotsiya, hulq-atvor motivlari, ehtiyojlari, atrof muhitda egallagan mavqeini anglashga qaratilgan. Tinglovchilarda o‘z-o‘zini baholashning ahamiyati katta. Tinglovchining yoshi kattalashib borgan sari atrofdagilarning fikr mulohazalariga tayanmay, ko‘pro ko‘ziga, o‘zining shaxsiy fikrlariga suyanadi.
O‘zini to‘g‘ri ob’ektiv baholash ota-onalar, o‘qituvchilar tengdoshlari bilan normal o‘zaro munosabatlar o‘rnatish uchun muhimdir. O‘zini adekvat baholash shaxs rivojlanishining perspektiv asini ochib beradi. O‘z shaxs xislatlarini ortiqcha baholash o‘spirinlarga shaxs taraqiyotida oldinga intilish imkonini bermaydi. Tengdoshlari va pedagoglar bilan ijobiy o‘zaro munosabatlar o‘zining o‘quv guruhining bir bo‘lagi deb his qilishni keltirib chiqaradi. Bu esa tinglovchilarning jamoadagi mavqei uchun muhimdir. Emotsional ijobiy munosabatlarning kamchiligi agressivlik, odamoviylik, tushkunlik holatlariga olib keladi. O‘quvchi tomonidan o‘zini past baholash o‘quvchi o‘quv vazifalarini qiyinchilik bilan bajarsa, bir qator o‘quv fanlarini yaxshi o‘zlashtira olmasa paydo bo‘ladi. Ko‘pincha bunday o‘quvchilar xotiralari, taffakurlari yaxshi rivojlanmaganligini his qiladi. Ularda o‘zidan qoniqmaslik, ichki nizo yuzaga keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
