Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti n. S. Gaipova, M. Z. Ismatullayeva, A. S. Axmetova

Mashina  baxyalar  va  baxyaqatorlar.
Tikuvchilik buyumlari tayyorlash jarayonlaridagi asosiy texnologik 
jih o z   tikuv  m ashinasi  hiso b lan ad i.  U larn i  um u m iy   ishlarga 
m o‘ljallangan  mashinalarga, bajaradigan  ishi bo‘yicha ixtisoslashgan 
mashinalarga va yarim avtomatlarga ajratish mumkin.
Choklovchi mashinalaida detallar  ikki ip-ignadagi vamokidagi ipning 
o‘rilishi hisobga ulanadi.  Iplaming o‘rilish usuliga qarab mashina baxyalari 
moki va zanjir baxyalaiga bo‘linadi. Gazlamalami ulashda ko‘pincha moki
29

---

baxyali  mashinalar,  trikotaj  polotnolar va boshqa  elastik  materiallardan 
tikiladigan  detallarni  ulashda  esa  zanjir  baxyali  mashinalar  ishlatiladi. 
Moki  yordamida  hosil  qilinadigan  ikki  ipli  baxyaqator  eng  ko‘p 
tarqalgan,  bunda ustki  ip  ignaorqali  materialga o ‘tganligi  uchun  “igna 
ipi”,  pastki  ip  mokidagi  naychadan  chiqqanligi  uchun  “moki  ip ”  deb 
ataladi.
Moki  baxya pishiq bo'ladi,  elastik emas,  unchalik ch o ‘zilmaydi, 
iplar  m a’lum  taranglik  bilan  o ‘rilgani  uchun  gazlam alar  puxta 
ulanadi  (25-rasm).
Mashina ignasining gazlamani teshib o‘tgan ikkita qo'shni nuqtalari 
orasidagi  iplarning  chalishuviga baxya deb  aytiladi.  Baxyalarning 
uzluksiz  takrorlanishi  natijasida  baxyaqator  hosil  boladi.
25-rasm
Mokili mashinada baxya hosil boiishi 5 bosqichdan iborat (26 - iasm).
30

---

1)  Igna  gazlamani  teshib  o ‘tib,  o ‘zi  bilan  birgaustki  ipni  igna 
plastinasi  tagiga olib o ‘tadi.  Eng oxirgi  pastki  holatiga yetib  2-3  mm 
ko‘tariladi.  Bu  vaqtda  moki  aylanma  harakat  qilib,  chap  tomonga 
igna  uchiga yetib  keladi  va uning xalqasini  iladi.  Ip  tortgich  esa  eng 
yuqori  holatdan  pastga 
harakatlanib,  ignani  ustki  ip   bilan 
ta ’minlaydi.  Tepki  gazlamani  bosib  turadi.
2)  Igna  yuqoriga  harakatini  davom  ettiradi,  gazlamadan  chiqadi, 
moki aylanma xarakatini davom ettirib, ilib olgan xalqasini o ‘z atrofida 
kengaytiradi.  Ip tortgich pastga harakatini davom ettirib  mokini ustki 
ip  bilan  ta’minlaydi.Tepki  vatishli  reyka  awalgi  holatida  qoladi.
3)  Igna  yuqoriga  harakatini  davom  ettiradi  va  eng  oxirgi  yuqori 
holatiga yetadi.  Moki chapga aylanma harakatini davom ettirib, xalqani 
maksimal kengaytiradi.  Ip tortgich esa pastda harakatini davom ettirib, 
eng pastki holatiga yetadi. Tepki va tishli reyka awalgi holatida qoladi.
4)  Igna  pastga  harakatlanadi.  Moki  aylanma  harakatini  davom 
ettirib  210°gao‘tadi,  xalqani  bo'shashtiradi,  naycha  ipi  esa  shu 
xalqa ichida qolib chalishuv hosil bo‘ladi.  Ip tortgich birdan ko‘tariIib, 
ustki  ip  xalqasini tortadi.Tepki vatishli reyka awalgi holatida qoladi.
5)  Igna gazlamaga kira boshlaydi.  Moki orqaga aylanib, dastlabki 
holatiga  keladi.  Ip  tortgich  eng  yuqori  holatiga  yetadi  va  baxyani 
taranglaydi. Shu vaqtda tishli reyka bir baxyaga gazlamani suradi. Tepki 
avvalgidek  gazlamani  bosib  turadi.