Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti,, N. R. Alimqulov, N. B. Sultanova

Statistik ma’lumotlar bilan ishlash. 
Statistik ma’lumotlar geografiya 
ta’limida ikki xil maqsadda ishlatiladi:
 
- aniq geografik ma’lumot sifatida. Bularga materik va okeanlarning maydoni, 
quruqlikning eng baland va past nuqtasi, materiklarning chekka nuqtalari, 
davlatlarning maydoni, yirik dengiz, ko’llarning maydoni va chuqurligi, yirik 
daryolarning uzunligi va h.k. lar kiradi. Mazkur statistik ko’rsatgichlarni 
o’quvchilar yodlab olishlari lozim; 
- geografik bilimlar manbai sifatida. Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya 
kurslarida juda ko’p statistik ma’lumotlar jadval, diagramma va grafik sifatida 
berilgan. Ulardan o’quvchilar bilim olish maqsadida foydalanishlari mumkin. 
Mazkur ma’lumotlarni tahlil qilish asosida o’quvchilar turli xulosalar chiqarishlari 
mumkin. 
Shuning uchun o’qituvchilar o’quvchilarni statistik ma’lumotlar bilan 
ishlashga o’rgatishlari va tegishli ko’nikmalarni hosil qilishga erishishlari lozim. 
Geografiya ta’limida qo’llaniladigan statistik ma’lumotlarni shartli ravishda 
uch guruhga bo’lishimiz mumkin: 
- yakka holdagi guruhlashtirilgan sonli ma’lumotlar; 

---

71 
- chizmalarda ifodalangan sonli ma’lumotlar (diagramma, grafik, 
kartogramma, kartodiogramma); 
- jadvallarda ifodalangan sonli ma’lumotlar. 
Yakka xoldagi statistik ma’lumotlardan foydalanish.
Mazkur guruhdagi 
sonli ma’lumotlar guruhlashtirilmagan bo’ladi. Ularni har biri bilan ishlaganda 
fikrlash talab qilinadi ayrimlari bilan ishlaganda ularni esda saqlab qolish talab 
qilinadi. Sonlarni esda saqlab qolish va ular haqida fikr yuritishda ular butun son 
xoliga keltiriladi, ya’ni kasr son butun sonlarga aylantiriladi. Ayniqsa yodda saqlab 
qolinadigan sonlar albatta yaxlitlanishi lozim. O’quvchilar o’z jadvallarida 
yaxlitlangan sonlarni aytishlari lozim. Masalan, Afrikaning maydoni 30 mln. km
2
, 
O’zbekiston maydoni deyarli 0,5 mln km
2
va h.k.
Dars jarayonida ishlatiladigan har bir son izoxlanishi lozim. Masalan, 
daryoning uzunligini so’rayotganda uni kema qancha vaqtda bosib o’tishini, 
davlatlarni maydonini tushuntirayotganda uni g’arbdan sharqqa tomon, shimoldan 
janubga tomon qancha masofaga cho’zilganligi va ushbu masofalarni po’ezdda 
yoki avtomobilda qancha vaqtda bosib o’tishini tushuntirilsa, o’quvchilarda 
maydon tushunchasi tez va oson shakllanadi. 
Iqtisodiy va ijtimoiy ko’rsatkichlar jon boshiga hisoblanadi. Masalan, jon 
boshiga bug’doy yetishtirish, jon boshiga sanoat mahsulotlari yetishtirish va h.k.
Statistik ma’lumotlar bilan ishlashning muhim usullaridan biri qiyoslash 
xisoblanadi. Bunda sonlarni yodlab qolish shart emas. Masalan, Turkmanistonning 
maydoni O’zbekistonnning maydoni bilan deyarli bir xil yoki bo’lmasa Balxash va 
Ladoga ko’llarining maydoni deyarli bir xil va h.k. 
Bundan tashqari o’quvchilarga sonlarni qiyoslash bo’yicha topshiriqlar ham 
berish mumkin. Masalan, O’zbekiston aholisi Osiyodagi qaysi davlatlar aholisidan 
ko’p yoki O’zbekistonning maydoni Osiyodagi qaysi davlatlar maydoni bilan 
deyarli bir xil.