Nizomiy nomidagi тoshkenт davlaт pedagogika universiтeтi maтyoqubova тozagul rajapovna alisher navoiy hayoтi va ijodi fani bo’yicha o’quv qo’llanma

Dostonning  yakuni.  «Saddi      Iskandariy»      dostonining      oxirida      Navoiy   
mashhur faylasuflar Arastu,  Aflotun,  Suqrot,  Faylaqus,    Asqalinus, Хurmuz va  
Iskandar  nomidan shohlik qanday   amalga oshirish to’g’risida  nasihatlar  qiladi.  
Bunda    ham      asosiy    masala    el,  xalq,  ulus  osoyishtaligi  va  farovonligini 
ta’minlash bosh o’rinni egallaydi. Jumladan, Arastu hukmronga xitoban deydi:  
Хaloyiqqa ko’rma qilib benavo,  
O’zingga ravo ko’rmaganni ravo. 
Suqrot  podshohning  birinchi  vazifasi  elga  osoyish  yetkazishdan  iborat  deb 
biladi. «Ulus ranjig’a ihtimom etmaslik» kerakligini uqtirib deydi: 
Raiyatni adlingdin osuda tut,  
Farog’at mahodida uyquda tut. 
 
Raiyatqa bo’lsa parokandalik,  
Тopar saltanat ahli barkandalik. 
Yakunlovchi qismda shoir «Хamsa»ni yozib bitirgach, ustozi Jomiy huzuriga  
olib  kelganini,  Jomiy  bu  kitobni  ma’qullaganini  xabar  qiladi.  Shundan  sung 
Navoiy o’zidan oldin «Хamsa» yozgan shoirlar — Nizomiy, Хisraviy bilan xayoliy 

---

 
155 
uchrashuvini  hikoya  qiladi.  Ulug’  xamsanavislar  ham  shoirni  qo’llab-quvvatlab, 
duo qilishadi.  
Umuman,  “Saddi  Iskandariy”  dostoni  turmush  va  inson  tabiatini  haqqoniy 
yoritadi. Shoir yuksak badiiyat bilan hayotning xilma-xil jihatlarini inkishof etadi. 
Iskandar  obrazi  bilan  bog’liq  holda  shoir  hayot  insonga  yaxshilik  qilish,  kishilar 
manfaatini  himoya  qilishga  qaratilishi  lozimligini  aytadi.  Mazmundor  hayot 
kechirish  haqidagi  shoir  qarashlari  olimlar  bilan  suhbatlar,  hikoya  va  hikmatlar, 
falsafiy va didaktik chekinishlarda  bayon etilgan. 
    Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar:   
1. 
Iskandar  obrazining  badiiy  adabiyotdagi  ifodasi  haqida  ma’lumot 
bering. 
2. 
Navoiyning qaysi asarlarida Iskandar obrazi yaratilgan? 
3. 
“Saddi  Iskandariy”  dostonining  tarkibiy  tuzilishi  haqida  ma’lumot 
bering. 
4. 
Dostondagi  Iskandar  va  tarixiy  Iskandar  o’rtasidagi  farqli  jihatlar 
nimalarda kuzatiladi? 
5. 
Hikoyat  va  hikmatlarning  asar  kompozitsiyasidagi  o’rni  haqida 
gapiring. 
6. 
Falsafiy  va  didaktik  chekinishlarda  shoir  qanday  fikrlarni  ilgari 
surgan? 
7. 
Dostondagi olimlar obrazini ta’riflang.