Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fanidan

Asab muvofiqliligi – harakatlarni mushaklarning torayishi hisobiga boshqaruvchi, asab jarayonlarini muvofiqlashtirish. Bu ma’lum sharoitlarda (ichki va tashqi) harakat vazifasini yechishga olib keladigan asab jarayonlarining uyg‘unligi.
Mushak muvofiqliligi – ham asab tizimi, ham boshqa omil-lardan tana qismlariga buyruqlar yetkazib beruvchi mushaklar torayishini muvofiqlashtirish.
Harakat muvofiqliligi – tana qismlarining fazo va vaqt bo‘yicha, bir vaqtlik va ketma-ket, xarakt vazifasiga, atrof muhit va inson holatiga mos harakatlarining muvofiqlashtirilgan uyg‘unligi. U mushak muvofiqliligi bilan, garchi belgilansada (D.Donskoy, 1971) u bilan bir xil emas.
Bir xil vazifalar quyilsada, lekin turli tashqi sharoit, insonning har xil holatlarida harakatlar yig‘indisi masalani muvaffaqiyatli yechish uchun o‘zgaradi. Bunda harakatlar muvofiq-liligi avvalo harakatlar tizimi sifatini, uning maqsadga muvofiqligini, masalaga va sharoitga mosligini belgilovchi mezo-nni o‘z ichiga oladi. Sifat, muvofiqlashuv jarayonidan keyin emas, ungacha ham emas, jarayonning o‘zida, harakat amalining borishida aniqlanadi.³⁷
Harakat muvofiqligi haqila so‘z ketganda, yuqorida ko‘rsatilgan muvofiqliklardan tashqari, uning sensor-motor va motor-vegetativ turlarini ajratish lozim, vazifaning bajarilish sifati ularga bog‘liq. Birinchisi tayanch – harakat apparatining va xususan sensor tizimlarining (ko‘rish, eshitish, vestibulyar, harakat va boshq.) faoliyatini moslashtirish bilan bog‘liq.
Insondagi sezishgi organlarining ahamiyati ulkan. Ular orqali biz dunyoni taniymiz, unda yuz berayotgan o‘zgarishlarni va o‘zimizning tanamizda yuz berayotgan jarayonlarni sezamiz. Muvofiq-likning sensor-motor turi tashqi signallarni tez va aniq tahlil qilishni talab etadi.
Insonning harakat amallari, faoliyatning boshqa barcha turlari kabi organizmning bir butunligini namoyon qiladi. Ihtiyoriy mushak harakatlari qandaydir ma’noda mushak faoliyatini (nafas olish, yurak-qon tomir va h.k.) ta’minlovchi vegetativ tizim-ning faoliyati bilan bog‘liq. Shuning uchun jismoniy harakatlarni bajarishda harakat masalalarini yechishga vegetativ funksiyalarning ta’siri ham katta. Ko‘plab tajribalarning natijalari buning to‘g‘riligini ko‘rsatmoqda. Charchash, kasallanish, kuchli emotsional ta’sir, uzoq vaqt tizimli mashq qilmaslik oqibatida organizmning turli funksiyalari birinchi navbatda harakat apparati va mushaklarning ishlashini ta’minlovchi alohida tizimlar orasida muvofiqlik buzilishi yuz beradi. Oxir oqibat, bularning hammasi harakatning turli ko‘rsatkichlarini boshqarish sifatida aks etadi.