Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti fizika-matematika fakulteti


I.2 Nostatsionar koinot va masshtab faktori



Download 1,84 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/51
Sana13.05.2020
Hajmi1,84 Mb.
#51052
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   51
Bog'liq
Коинотнинг катта улчамли тузилиши

 

I.2 Nostatsionar koinot va masshtab faktori 

 

  



Yuqorida  keltirilgan  dalillardan  ko‘rinib  turibdiki  yulduzlar  va  galaktikalar 

orasida nostatsionarlari mavjud, qolganlari statsionar bo‘lsalarda (masalan: bizning 

Galaktika va Quyosh) ulardan fazoga uzluksiz ravishda modda va energiya oqimi 

chiqib  turadi.  Chaqnovchi  yulduzlar  va  aktiv  yadroli  galaktikalar  esa  vaqti-vaqti 

bilan fazoga kata miqdorda modda otib turadi.   

  

Galaktikalar  o‘zagidagi,  kuzatilayotgan  modda  oqimini  shuningdek 



Metagalaktikani  kengayishini  XX  asrning  buyuk  astronomi  V.A.Ambarsumyan 

koinotda  o‘ta  zich  materiya  manbalari  bor  va  ular  o‘zlaridan  uzluksiz  modda 

sochadilar, yulduzlar va galaktikalar hosil qiladigan chang+gaz modda ana shu o‘ta 

zich materiyadan hosil bo‘ladilar deb tushuntirgan. Ambarsumyan nazariyasi ham 

galaktikalar  nostatsionar  ob’ektlar  ekanligini  ta’kidlaydi.  Metagalaktika  ham  o‘z 

navbatida nostatsionardir, chunki uni tashkil etgan galaktikalar, kvazar (kvazag)lar 

bir-birlaridan qochmoqdalar. Agar endi Metagalaktika tashqarisidagi ob’ektlar ham 

shunday  xususiyatga  ega  deb  faraz  qilsak  Butun  Koinot  nostatsionar  ekan  degan 

xulosaga 

kelamiz. 

Butun 

koinotning 



tashkil 

etuvchilari 

bir-birlaridan 



 

uzoqlashmoqda  deganda  biz  ularni  o‘z  ichiga  olgan  fazo  kengaymoqda  degan 



xulosaga  kelamiz.  Haqiqatdan  ham  kengayayotgan  ideal  gazda  atomlar  va 

molekulalar bir-birlaridan qochmaydilar balki bosim kuchi ta’sirida gazning hajmi 

kattalashadi. 

 

Koinotni kengayish tezligini masofaga bog‘liq ravishda ortib borishini ham 



uni o‘z ichiga olgan fazo kengaymoqda deb hisoblaganda oson tushunish mumkin. 

       Adiabatik  kengayayotgan  ideal  gazdagi  ikkita  molekulani  bir-biridan 

«uzoqlashish» tezligi ular orasidagi masofani o‘zgarishining vaqtga nisbatiga teng. 

Molekulalar  bir-birlaridan qancha uzoqda bo‘lsalar ular orasidagi masofani ortish 

miqdori  shuncha  katta  bo‘ladi,  demak  uzoqlashish  tezligi  shuncha  katta  bo‘ladi 

yoki havo shari olib uni shishira boshlasak shar sirtiga siyoh bilan qo‘yilgan ikki 

nuqta  bir-biridan  uzoqlasha  boshlaydi,  uzoqlashish  tezligi  nuqtalar  orasidagi 

masofaga bog‘liq, masofa qancha katta bo‘lsa tezlik ham shuncha katta bo‘ladi. 

Koinotning  kengayishishini  masshtab  faktori  (R(t))ni  o‘zgarishi  bilan 

ifodalash  mumkin.  Hozirgi  paytda  ikkita  galaktika  orasidagi  masofa  r

0

bo‘lsa  u 



biror  ixtiyoriy  t  vaqt  momentida  r(t)=R(t

0

)r

0

  bo‘ladi,ya’ni  t=t



0

  bo‘lganda  R(t



0

)=1 

va r=r



0

Endi  r(t)  ni  vaqt  bo‘yicha  o‘zgarishini  ko‘raylik.  t  dan  t+dt  gacha  bo‘lgan 

vaqt oralig‘ida masofani o‘zgarishi  

dr=r(t+dt)-r(t)=r

0

(R(t+dt)-R(t))=r

0

dR

Bu  yerda  dR-masshtabni  dt  vaqt  ichida  o‘zgarishi.  Agar  endi  orttirmalarni  dt  ga 

bo‘lsak va 

)

(



)

(

0



t

R

t

r

r

 hisobga olsak  



                             

)

(



)

(

t



R

t

r

dt

dR

dt

dr

  yoki  



R

r

dt

R



;                       (1) 

 

Tezlik  (





)  uchun  topilgan  bu  formulani  Xabbl  formulasi  bilan  solishtirsak 

dt

dR

R

H

1



 ekanligini topamiz.  Ya’ni har bir vaqt momentida Xabbl doimiy  (N)si 

koinotning  barcha  kuzatilayotgan  nuqtalarida  bir  xil.  t-kosmologik  vaqt  deb 




 

10 


ataladi. Koinot modelini tuzish R(t) ni har xil kosmologik vaqt momentlari uchun 

qiymatini  topish  demakdir.  Bu  masalani  yechish  uchun  biror  vaqt    momentida 

barcha nuqtalari va  yo‘nalishlarida  Koinotning  xossalari va  R(t)  bir xil deb  faraz 

qilinadi. Bu Koinotning bir jinsli va izotropligini ifodalaydi. 

 


Download 1,84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   51




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish