Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti fizika-matematika fakulteti

1)  Kosmogoniya  masalalari.  Tabiatda  har  bir  jarayon  va  ob’ektning  hosil 

bo‘lish,  rivojlanish  va  oxirati  bo‘lgani  singari  galaktikalar,  yulduzlar  va  boshqa 

kosmik  ob’ektlar  ham  shunday  bosqichlarni  o‘tishlari  kerak.  Galaktikalar  koinot 

rivojlanishining  yulduzlar  esa  galaktikalar  evolyutsiyasining  mahsulotlaridir, 

chunki galaktikalar yulduzlardan, Metagalaktika esa galaktikalardan tarkib topgan. 

  

Galaktikalarni uch xil turi mavjud: elliptik, spiral va noto‘g‘ri galaktikalar. 

Noto‘g‘ri  galaktikalar  nisbatan  qaynoq  va  demak  yoshroq  yulduzlardan  tarkib 

topgan,  elliptik  galaktiklar  esa  aksincha  nisbatan  past  temperaturadagi  

yulduzlardan tarkib topgan. Spiral galaktikalar oraliq o‘rin egallaydi. 

  

Qaynoq  va  yosh  yulduzlar  Galaktika  tekisligi  yaqinida,  gaz+chang 

tumanliklar  ichida  kuzatiladi.  Yosh  yulduzlar  nostatsionar  bo‘lib  ular  anashu 

tumanliklardan  hosil  bo‘lganligini  ko‘rsatuvchi  ko‘pgina  kuzatish  natijalari  bor. 

Ko‘rinishdan  yulduz  va  Galaktikalarni  hosil  bo‘lishi  va  rivojlanishida  umumiy 

---

 

8 

qonuniyatlar  bo‘lishi  kerak.  Agar  yulduzlar  gaz  va  changdan  hosil  bo‘lgan 

bo‘lsalar  galaktikalar  ham  o‘z  navbatida  ulkan  gaz+chang  bulutlardan  hosil 

bo‘lgan.  Dastavval  Quyosh  atrofida  sayyoralarni  hosil  bo‘lish  muammolari  bilan 

shug‘ullangan kosmogoniya XX dan boshlab yulduzlar evolyutsiyasi masalalarini 

ham o‘z ichiga oldi. Haqiqatdan sayyoralar Quyosh bilan birgalikda, yulduzlar esa 

o‘z  atrofidagi  sayyoralar  bilan  birgalikda  hosil  bo‘lganlar.  Demak  sayyoralarni 

hosil  bo‘lish  jarayoni  yulduz  evolyutsiyasi  bilan  birgalikda  ko‘rinish      maqsadga 

muvofiqdir. 

  

Shunday  qilib  hozirgi  zamon  kosmogoniyasi  yulduzlar  va  ular  atrofida 

sayyoralar  tizimi  va  karrali  yulduzlar  tizimlari  hosil  bo‘lishi  mexanizmlarini 

nazariy  ravishda  ko‘radi  va  bunda  kuzatishdan  olingan  natijalarga  va  umumfizik 

qonunlarga asoslanadi.