Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti fizika-matematika fakulteti

O’quvchining  oldiga  qo‘yilgan  vazifa:  o’quvchi  kompyuter  ekranida  

galaktikalarni  ko‘radi  va  ularning  spektrini    kompyuter    ekraniga  yozib  oladi, 

undagi  spektral  chiziqlarning  to‘lqin  uzunligini  «o‘lchaydi»,    bu  chiziqlar  bir-

---

 

58 

biridan    yulduz  spektriga  o‘xshash    uzoqlikda  joylashganligiga  ko‘ra,  to‘lqin 

uzunliklari  (spektrdagi o‘rinlari) o‘zgarganiga ishonch hosil qiladi.   

Ko‘pchilik galaktikalar spektrining, biz bu ishda tekshirayotgan qismida uchta 

yutilish  chizig‘i  bor:  bular  kalsiy  ionining  K  (



3933,7

0

A

)  va  N(



3968,5

0

A

) 

chiziqlari va metall ionlari hosil qilgan tasma (G-tasma, 



4305 

0

A

). Bu chiziqlarni 

spektrda egallagan o‘rni, to‘lqin uzunligi o‘lchanadi.  

O’quvchining vazifasi har bir galaktika spektridagi K, N va G chiziqlarning 

to‘lqin uzunligini  yuqorida  aytilgandek  o‘lchash va natijani  (



)  chiziq  yozuvidan 

o‘ng  tomondagi  birinchi  kattakka  yozib  qo‘yishdan  iborat  (2.3  -rasm). 

с

км

с

/

10

3

6





  yorug‘lik  tezligi,  hisoblangan  tezlik 



–har  bir  chiziqdan  o‘ng 

tomondagi ikkinchi katakka yoziladi.  

 

 

2.3-rasm. Olingan natijalarni qayd qilish va taqqoslash

. 

 

Olgan  natijalarni  o’quvchilar  quyidagi  ko‘rinishdagi  jadvalga  to‘ldiradilar. 

Jadvallarda    ayrim  galaktikalarning  spektrida    kalsiy  ioni  chiziqlari    (CaII    va  K 

chiziqlarning  o‘lchangan    to‘lqin  uzunliklari,    spektrni  olish  uchun  sarf  qilingan  

vaqt) o‘lchashlarda signal-shovqin nisbati, siljish miqdori va unga mos keladigan  

galaktikaning uzoqlashish nuriy tezligi qayd qilinadi.  

 

---

 

59 

Hisobot uchun o’quvchilarga topshiriq jadvali 

2.1- jadval