Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti fizika-matematika fakulteti

II.2. “Koinotning katta o‘lchamli tuzilishi” mavzusini o‘qitishda  

kompyuter dasturiy maxsulotlardan foydalanish usullari 

 

Astronomiyadan  dasturiy  mashg‘ulotlarining  o’quvchilarga  beradigan  eng 

qimmatli  mahsuli  —  bu  nazariy  bilimlarni  tajribada  qo‘llay  olish,  muhim  va 

qiziqarli xususiyatlarni ko‘ra bilish ko‘nikmalarini hosil qilishdir.  

Shu nuqtai nazardan, astronomiya darslarini axborot texnologiyalari soxasiga 

yo’naltirilgan  ta’lim  muassasalari  o’quvchilariga  dar  o’tilganda  darslarning 

mazmuni  va  uni  tashkil  etish  uslublarini  takomillashtirish  vazifasi  astronomiya 

---

 

54 

o‘qitish  uslubiyotida  o‘zining  hal  qilinishini  kutib  yotgan  markaziy  masalalardan 

biri hisoblanadi.  

Astronomiya  darslarini  o‘tkazish  samaradorligini  oshirish  maqsadida,  biz 

axborot 

texnologiyalari 

sohasiga 

yo’naltirilgan 

ta’lim 

muassasalarida 

astronomiyani o’rganishda dasturiy maxsulotlar yordamida darslarni olib borishni 

bosqichma-bosqich  tizimli  o‘tkazishni  nazarda  tutuvchi  pedagogik  texnologiyani 

taklif etamiz.  

Astronomiya  darslarini  kompyuter  texnologiyalari  yordamida  bajarishning 

eng  salmoqli  tomoni  shundaki,  unda    dars  faqat  «quloq  solish»  bilangina  emas, 

balki  «bajarish»  yo‘li  orqali  o‘qitiladi.  Unda  faqat  —  natijaga  emas,  balki 

jarayonga ham qarashga e’tibor beriladi. Bu hol o’quvchilar tafakkurini o‘z vaqtida 

rivojlantirish imkonini beradi, darslarga passiv, formal munosabatni yo‘qotadi.  

Umuman  olganda,  o’quvchi  kompyuter  tugmachalarini  bosish  orqali  hodisa 

yoki jarayonning xarakterini o‘zgartirib, natija qanday o‘zgarishini kuzatishi, hatto 

hodisa yoki jarayonni boshqarishi mumkin bo‘ladi.  

O’quvchi  darsga  tayyorgarlik  ko‘rishda,  hafta  davomida  qo‘llanma  va 

tavsiyanomalardagi  ma’lumotlarni  izchil  o‘rganib,  tushunib,  qo‘yilgan  savollarga 

javob  topishga  tayyorlanish  davomida  yuzaga  kelgan  savollarni  o‘qituvchidan 

so‘rash  orqali  hal  etib  boradi,  aks  holda,  o’quvchining  test  sinovlaridan 

muvaffaqiyatli o‘tishi qiyinlashadi va ko‘zlangan maqsadga erishib bo‘lmaydi.  

Astronomiyadan  darslarni  kompyuter  texnologiyalarini  qo‘llagan  holda  olib 

borish,  laboratoriya  sharoitida  o‘tkazilishi  mumkin  bo‘lmagan  (astronomiyada 

kuzatish-tekshirish  ishlari  olib  boriladigan  barcha  ob’ektlarni,  nihoyatda  bizdan 

uzoqda  joylashganligi  va  undagi  bo‘ladigan  jarayonlar  juda  uzoq  yillar  davomida  

sodir  bo‘lishi  tufayli  1-2  dars  soati  davomida  kuzatib  bo‘lmaydigan  jarayonlarni) 

ishlarni  bajarib  ko‘rsatish  imkoniyatini  beradi.    Kompyuterda  yaratilgan  ishlarini 

o’quvchilar  o‘zlari  uchun  qulay  va  zarur  vaqtlarda  ko‘rish,  takror  bajarish, 

muhokama qilish kabi imkoniyatlarga egadirlar. Bu esa ularning o‘zlashtirish sifat 

ko‘rsatkichini oshirishga olib keladi.  

---

 

55 

Hozirgi  kunda  teleskoplar    Yerning  sun’iy  yo‘ldoshlariga    o‘rnatilgani  bois,  

Quyosh,  sayyoralar  va  yulduzlarning  yorug‘ligi    juda  katta  aniqlik  bilan  

o‘lchanmoqda,  bu  esa    fizik  laboratoriyada  amalga  oshirib  bo‘lmaydigan  

jarayonlarni ko‘rishga  va o‘rganishga imkon yaratadi. 

Bunday  rivojlanishga  texnika  taraqqiyoti    va  kompyuterlarning  qo‘llanishi 

omil  bo‘lmoqda.  Bunda  astronom  yoritkichlarni    teleskopning  okulyari  orqali 

emas, balki,  kompyuter monitorida ko‘radi va o‘lchashlarni nazorat qilib turadi.   

Shunday  ma’lumotlarga  asoslangan  darsni  tashkil  etish  metodikasi  bilan 

tanishib  chiqamiz.  Bu  ishlarning  ko‘pchiligi  original  astronomik  kuzatishlar 

asosida tayyorlangan va haqiqiy astronomik ilmiy tekshirish ishi singari bajariladi. 

Quyida  biz  shunday  ishlardan  birini,  «Koinotning  uch  o‘lchamli  tuzilishi»ni 

aniqlash bo‘yicha dars o’tish metodikasini keltiramiz.