Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti fizika-matematika fakulteti

Yangi  mavzuni  o‘tish:  Oldindan  tayyorlangan    slaydlar    hamda 

«Astronomiya»  nomli  kompyuter  dasturiy  mahsuloti  videoproektor  yordamida 

ekranga  tushiriladi.  Elektron  qo‘llanmadagi  slaydlar  mantiqiy  ketma-ketlikka  va 

uzviylikka  ega  bo‘lishi  kerak.  Slaydning  1-sahifasida  o‘tiladigan  mavzu  nomi  va 

reja keltiriladi.   

Keyingi  sahifada  o‘quvchilarning  e’tiborini  jalb  qilish  maqsadida 

galaktikalarning  multimediyali  namoyishlari  ko‘rsatiladi.  Ushbu  namoyishda 

galaktikalarning yulduzlarga nisbatan ko‘rinishining farqlanishi tushuntiriladi. 

1-ilova 

 

 

 

---

 

36 

2-ilova 

 

Keyingi  bosqichda,  ko‘plab  yaqin  galaktikalarda  qaynoq  yulduzlar  (O,  V) 

atrofida  ionlangan  vodorod  (HII)  sohalarini  kuzatish  va  burchakiy  kattaligini 

o‘lchash  mumkinligi  va  ba’zi,  masalan    M33  da  369  galaktikalarda  bunday  soha 

kuzatilishi  tushuntiriladi.  HII  sohani  kengligi  yulduzning  spektral  sinfiga 

bog‘liqligi, qaynoq (OV) yulduzlar o‘z atroflarida keng HII sohalar hosil qilishlari: 

masalan O yulduzlar atrofida  hosil bo‘lgan  HII soha radiusi 60 ps ga teng ekanligi 

izohlab  beriladi.    Agar  HII  soha  ichidagi  yulduzni  spektral  sinfi  aniqlansa  va  HII 

sohasining  burchakiy  kengligi  o‘lchangan  bo‘lsa,  burchak  va  tomon  orasidagi 

oddiy  trigonometrik  munosabatdan  foydalanib  masofani  hisoblash  mumkinligi 

ko‘rsatib  beriladi.  Bunday  usul  bilan  o‘lchangan  masofa  boshqa  usullar  bilan 

o‘lchangan  masofaga tengligi isbotlanadi.  

Uzoq  galaktikalar  masofasini  o‘lchashning  eng  effektiv  va  aniq  usuli  ular 

spektrida chiziqlarni spektrining qizil tomoniga siljishini o‘lchashga asoslanganligi 

ta’riflanadi.  Bu  usulni  (



)ni  doppler  effekti  bilan  tushuntirish  tabiiy  bo‘lgani 

sababli  Slayper bu tumanliklar kuzatuvchidan minglab va o‘n minglab km/s tezlik 

bilan  uzoqlashmoqda  degan  xulosasiga  ta’rif  beriladi  va  shu  tariqa  Xabblning 

formulasi  topiladi va  ekranda Xabbl diagrammasi namoyish etiladi va unga ta’rif 

beriladi 

 

 

 

 

---

 

37 

3-ilova 

 

Shu  tariqa  mavzu  ma’ruza  shaklda  bayon  etilib,  animatsion  taqdimotlardan 

foydalangan holda yangi mavzu  tushuntiriladi.