Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti fizika-matematika fakulteti


radiomanbalar umumiy o‘rtacha spektrida oqim quvvatini taqsimlanishi



Download 1,84 Mb.
Pdf ko'rish
bet19/51
Sana13.05.2020
Hajmi1,84 Mb.
#51052
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   51
Bog'liq
Коинотнинг катта улчамли тузилиши

radiomanbalar umumiy o‘rtacha spektrida oqim quvvatini taqsimlanishi. 

  

 



Shundan keyin manba topilmagan bu radiosignallar boshqa to‘lqinlar (0,8 mm 

dan  73  sm  gacha)da  ham  o‘lchanadi  va  intensivligini  to‘lqin  uzunligi  (chastota) 

bo‘yicha  taqsimlanish  egri  chizig‘i  olindi  (Rasm).  Bu  taqsimot  absolyut 

temperaturasi T=2,7 K bo‘lgan issiqlik tabiatiga ega nurlanish manbaining spektri 

bo‘lib  chiqdi.  Taqsimot  maksimumini  1.1  mm  (3



10  gs)    to‘g‘ri  keladi.  Bu 

radionurlanish  osmonning  barcha  tomonidan  bir  xil  intensivlikka  ega  holda  kelar 

edi.  Shuning  uchun  u  mikroto‘lqinli  sahn  nurlanish  deb  atala  boshlandi. 

Galaktikalararo fazo bunday past(10) chastotali kvantlar bilan to‘ldirilgan.  

T=2.7  K  temperaturadagi  Stefan-Bolsman  qonuniga  asosan  u=aT  410  erg/sm 

zichlikka  ega  nurlanish  to‘g‘ri  keladi.  Bunday  radio  kvantlarning  o‘rtacha 

energiyasi  10  erg  va  kvantlar  konsentratsiyasi    400  sm

-3

.  Galaktikalararo  fazoda 



zichlik 10 g/sm . Shunday qilib har bir zarracha (proton) 19 kvant to‘g‘ri keladi!!! 

Bu  natija  hozirgi  kunga  to‘g‘ri  keladi.  Koinotning  kengayishi  natijasida  kvantlar 

chastotasini  teng  tarzda  o‘zgarishini  hisobga  olsak,  uzoq  (10  yil  oldin)  o‘tmishda 

bu kvantlar chastotasi (demak energiyasi) juda katta bo‘lgan. Bundan Koinot uzoq 

o‘tmishda qaynoq bo‘lgan degan xulosa kelib chiqadi.  

  

A.  Penzias  va  R.  Vilson  tomonidan  kashf  etilgan  radionurlanish  reliktiv 



(antiqiy) ya’ni qadimiy va noyob nurlanish bo‘lib chiqdi. Uzoq o‘tmishda Koinot 

nihoyatda qaynoq bo‘lgan va kengayish natijasida sovuy boshlagan, hozirgi kunda 

uning temperaturasi 2.7 K gacha pasaygan.  



 

26 


 

Bizning  Galaktika  o‘zining  mlrd.  lab  yulduzlari  (shu  jumladan  Quyosh) 

bilan  shu  reliktiv  nurlanish  ummonida  harakat  qiladi.  Harakatdagi  kuzatuvchi 

Doppler effektiga ko‘ra, harakat yo‘nalgan tomondan biroz yuqori qarama-qarshi 

tomondan  past  chastotali  kvantlar  qayd  qilishi  kerak.  Reliktiv  nurlanishda  bu 

hodisa  kuzatiladi.  Sumbula  va  Asad  yulduz  turkumlari  chegarasi  tomon 

yo‘naltirilgan  radioteleskop o‘rtachadan biroz  yuqori  teskari  tomon  (Dalv  yulduz 

turkumi)dan      esa  past  intensivlikka  ega  reliktiv  nurlanish  qayd  qiladi.  Odatda 

radionurlanish quvvati temperaturalarda beriladi, u holda 

                                   T(



)=T



0

(1+

c



cos



)                            (6) 

-harakat  tezligi  yo‘nalish  bilan  antenna  yo‘naltirilishi  o‘qi  orasidagi  burchak, 



-

kuzatuvchining tezligi, s- yorug’lik tezligi. 



 

Haqiqatdan  ham  Sumbula  yulduz  turkumi  yo‘nalishida  temperatura  nisbiy 

ortiqligi 

T

T

=1.3



10

-3



 ga teng mos keladigan reliktiv nurlanish intensivligi ortiqligi 

qayd qilindi. Bu temperatura ortiqligini (



T=T(



)-T



0

, T=T

0

) yuqoridagi formulaga 

qo‘ysak kuzatuvchi tezligi 



=390 km/s  ekanligini topamiz. Agar  endi kuzatuvchi 

Quyosh sistemasi bilan birgalikda Galaktika markazi atrofida 250 km/s tezlik bilan 

hozirgi paytda Oqqush yulduz turkumi tomon harakat qilayotganini hisobga olsak 

u  holda  Galaktika  markazi  reliktiv  nurlanishga  nisbatan  600  km/s  tezlik  bilan 

Sumbula va Asad yulduz turkumlari chegarasiga tomon yo‘nalishda ketayotganini 

topamiz.  

 

Reliktiv radionurlanish spektrida intensivlik taqsimotini o‘zgartiruvchi yana 



bir  hodisa  kuzatiladi.  Yuqorida  aytganimizdek  galaktikalar  to‘dalarida 

galaktikalararo  fazo  qaynoq  (10

8

  K)  gaz  bilan  bo‘lishi  mumkin.  Bu  gazda  zarra 



konsentratsiyasi N=10

-2

=10

-3

 sm

-3

. Reliktiv fotonlar bunday to‘dadan o‘tayotganda 

undagi  qaynoq  gaz  elektronlarida  sochiladi  va  qiziydi.  Natijada  reliktiv  nurlanish 

spektrida  energiya  taqsimoti  o‘zgaradi.  Past  chastotalarda  intensivlik  o‘rtachadan 

pasayadi  yuqori  chastotalarda  esa  aksincha  kuchayadi  (Ya.B.  Zeldovich,  R.A. 

Syunyaev,  1972  y.).  1984  yilda  uchta  galaktikalar  yo‘nalishida  santimetr 



 

27 


diapazonida reliktiv nurlanish intensivligi pasayishi qayd qilindi. Bu pasayish 0,5-

1,5  mK  ga  teng.  Reliktiv  radionurlanish  spektrini  tekshirish  kosmologiya  uchun 

muhim natijalar va bilimlar bermoqda. 

 


Download 1,84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   51




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish