Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti b. S. Abdullayeva, N. Sh. Ruzikulova

Savol va topshiriqlar 
1 Boshlang‗ich sinf oʻquvchilariga turli ishoraviy belgilardan iborat 
axborotlar (belgili) ni о‗rgatishda axborot texnologiyalaridan foydalanishning 
ahamiyatini tushuntiring. 
2. Boshlangʻich sinflarda grafik (tasvir) koʻrinishidagi axborotlarni 
о‗rgatishga doir kо‗rgazmalar tayyorlang. 
25-§. ALGORITMLAR, ULARNING TURLARI, XOSSALARI 
Tayanch tushunchalar:
algoritm qadami, algoritm ijrochisi, uzluksizlik, 
aniqlik ,tushunarlilik, natijaviylik. 
Inson hayoti davomida kattayu kichik vazifalar yoki masalalarni hal еtishni 
oʻz oldiga maqsad qilib qoʻyadi. Odatda,u oʻz maqsadiga еrishishi uchun bajarishi 
lozim boʻlgan amal yoki ishlarni hayotiy tajribasi yoki oʻzlashtirgan bilimiga 

---

210 
asoslanib ma‘lum bir tartibga keltiradi. Bunga hilma- xil misollar keltirish 
mumkin. 
Hayotimizda har kuni va har soatda uchrab turadigan turli qoidalar ichida 
biror zaruriy natijaga еrishishga olib keladigan amallarni ketma-ket bajarishni talab 
еtadigan qoidalar infarmatikaning asosiy tushunchalaridan biri aloritim soʻzi bilan 
ifodalanadi. 
Algoritm soʻzi XI asrda yashab (783-850) oʻz ilmiy ishlari xazinasi bilan 
dunyoga tanilgan vatandoshimiz buyuk alloma astranom, matematik va geograf 
Abu Abdulla Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy nomidan keib chiqqan. 
Algoritm –bu har qanday toʻg‗ri aniqlangan hisoblash jarayon.
Algoritm –biron-bir masalani hal qilish uchun ma‘lum qoidalar asosida va 
qat‘iy belgilangan tartibda olib boriladigan operatsiyalar tizimi. 
Argoritmdagi har bir koʻrsatma yoki buyriq biror amalni bajarishni koʻzda 
tutadi. Algoritmdagi amallarni bajaradigan ob‘ektni ijrochi tushunchasi bilan 
bog‗lanadi. Har qanday algoritm –bu ammallarni begilovchi qoida boʻlib, uning 
zanjiri natijasida berilgan qiymatlardan izlangan natijaga kelinadi. Bunday amallar 
zanjiri algoritmik jaroyoni, har bir amal algoritmning qadami deb ataladi. 
Algoritmga qoʻyiladigan qoʻshimcha talablar mavjud boʻlib, bu talablar 
algoritmning hossalari deyiladi. Ular quydagilardan iborat.
1. 
Uzluksizlik xossasi. Bu xossaga koʻra algoritm aniq va tugalangan 
qadamlarga boʻlingan boʻlishi kerak. 
2. 
Aniqlik xossasi . Algoritm shunday tuzilgan boʻlishi kerakki, har bir 
buyrug‗i bajarilgandan keyin qaysi buyrug‗i bajarilishi aniq koʻrsatilishi lozim.
3. 
Tushunarlilik xossasi. Har bir algoritm yoshi yoki qobilayatiga qarab
ma‘lum ijrochiga moʻljallangan boʻlishi lozim. 
4. 
Natijaviy xossasi. Ijrochi algoritm chekli sondagi buyruqlarni 
bajargandan soʻng, natijaga еrishishi lozim. 

---

211 
5. 
Ommaviylik xossasi. Bu xossaga koʻra tuzilgan bitta algoritm 
vositalarga faqat bitta еmas, balki bir hil turli masalalarni hal qila olish mumkin 
boʻlishi kerak.
Boshlang‗ich sinflarda algoritm haqida dastlab 1-sinfdan boshlab matematika 
fanida tushunchalar beriladi. Ammo algoritm tushunchasi 3-sinf matematika 
darsida kiritiladi. ―Algoritm – bu har qanday matematik masalaning еchish ketma-
ketligidir. Algoritm qadamlari uning buyruqlari deb ataladi. Algoritmni bajarish 
davomida birorta ham buyruqni oʻtkazib yubormaslik kerak.‖ 
Algoritmlar ustida ishlash uchun quyudagicha topshiriqlar beriladi: 
1. Birinchi maktabga 446 ta darslik va 164 ta badiiy kitob keltirildi. Ikkinchi 
maktabga undan 2 marta ortiq kitob keltirildi. Ikkinchi maktabga nechta kitob 
keltirilgan?
Masala еchimini topishga doir algoritm toʻg‗ri koʻrsatilgan chizmani toping. 
2. Algoritm asosida masala tuzing va еching: 
Algoritm qadamlari, uning buyruqlar tushunchalari alohida maxsus 
videoilovalar orqali namoyish etilishi orqali shakllantirilishi maqsadga muvofiq.
Amaliyot koʻrsatishicha, bir turdagi sonli yoki boshqa kо‗rinishdagi 
ma‘lumotli masalalarni еchishga karatilgan oʻquv faoliyatini tashkil etish algoritm 
tuzishga oid ta‘limni yaxshi oʻzlashtirishga olib keladi. Ya‘ni algoritmni tavsiflash 
uchun muayyan еchimga olib keluvchi masalalarni еchish malakasi zarur. 
Bunday faoliyatga boshlang‗ich sinf oʻquvchilari jalb etilsa, ya‘ni agar 
oʻquvchilar ta‘limning ilk bosqichidan algoritmdan intuitiv shug‗ullanish imkonini 

---

212 
beradigan faoliyat bilan shug‗ullansa edi (masalan, ayrim masalalar еchishda), 
algoritmlarni tuzishga qaratilgan vazifa ma‘lum darajada еngillashgan boʻlar edi. 
Ta‘kidlash joizki, algoritm tuzishga qaratilgan ta‘limga algoritm blok-sxemasi 
yoki algoritmik til tuzilmalari orqali borilsa xam, u oʻz axamiyatini yoʻqotmaydi. 
Algoritmlar berilish usullariga koʻra farq qiladi, lekin ular mantiqan bir-birlariga 
mos. Xar ikkala xolda xam tayanch tuzilmalarga suyanadigan amaliyot еtarli 
darajada mavjud emas.