|
arifmetik
amallarni
oʻrgatishda
axborot
texnologiyalaridan foydalanish.
114
Boshlang‗ich sinf Matematika fan dasturi oʻz ichiga avvalo natural sonlar
bilan toʻrt arifmetik amal bajarishni oladi. Oʻquvchilar raqamlashni oʻrganish
jarayonida asta-sekin navbatdagi mavzu — qoʻshish va ayirishni oʻrganishga
tayyorlanadilar. Arifmetik amallarni oʻrganishdan oldin bolalar ongiga uning
ma‘nosini, mazmunini еtkazish kerak. Bu vazifa turli xil amaliy ishlarni bajarish
asosida oʻtkaziladi.
Arifmetik amallarni oʻrganishdagi asosiy masalardan biri og‗zaki va yozma
hisoblash usullarini oʻzlashtirish va qoʻllay olish. Oʻquvchilarda og‗zaki va yozma
hisoblash koʻnikmalarini tarkib toptirish matematika dasturining asosiy
yoʻnalishlaridan biridir.
Ma‘lumki boshlang‗ish sinf oʻquvchilarida raqamli ma‘lumotlardan koʻra
tasviriy ma‘lumotlar koʻproq xotirasida saqlanadi. Shuning uchun dastlab arifmetik
amallar bilan tanishtirishda raqamlardan emas balki, tasvirlardan foydalaniladi.
Bunda axborot texnologiyalari muhim aahamiyat kasb etadi.
Masalan, qoʻshish amali bilan dastlabki tanishda va qoʻshish amali yordamida
misollar еchishga oʻrgatishda quyudagicha koʻrinishda tasviriy ma‘lumotlardan
foydalanish mumkin:
Shuningdek, ayirish amali bilan dastlabki tanishda va ayirish amali yordamida
misollar еchishga oʻrgatishda quyudagicha koʻrinishda tasviriy ma‘lumotlardan
foydalanish mumkin:
Og‗zaki va yozma hisoblash usullari bilan tanishtirish ishlari olib borilib
dastlab tasvirlar asosida tushuntirilib keyinchalik tasvirlarda aks ettirilgan
115
predmetlar sonini raqamlarda ifodalanib misollar еchiladi. Agar tasvirlar
animatsilar bilan harakatlantirilsa oʻquvchilarda yaqqol tasavvurlar hosil boʻlishiga
yordam beradi.
Oʻquvchilar narsalar toʻplamlari ustiga amallar bajarish orqali qoʻshish va
ayirish amallarining ma‘nosini tushuna boshlaydilar. «Hammasi nechta»,
«Birgalikda nechta», «Ikkalasida nechta»ligini bilish kerak boʻlganda
toʻplamlarning birlashmasiga sonlarni qoʻshish mos keladi, «Nechta qoldi», «Olib
ketilgandan soʻng qancha boʻldi» va h. k. larni bilish kerak boʻlganda toʻplamning
bir qismini ajratib qoʻyishga sonlarni ayirish mos keladi.
Toʻplamlar va sonlar ustida amallar bajarishda oʻqituvchi oʻquvchilarning
e‘tiborini ushbu miqdoriy oʻzgarishlarga qaratadi: «yana shuncha qoʻydik»,
«qoʻshdik» — oldingisiga qaraganda koʻp boʻldi, «olib qoʻydik», «surib qoʻydik»,
«ayirdik» — oldingisiga qaraganda kam boʻldi. Ana shu asosda sonlarning bitta,
soʻngra bir nechta birlikka ortishi yoki kamayishi tabiiy ravishda qabul qilinadi (1
ni qoʻshdik —1 taga ortdi, yoki boshqacha, 1 ta koʻpaydi, 1 ni ayirdik —1 taga
kamaydi). Shu paytdan boshlab qoʻshish va ayirishga doir misollar turlicha oʻqiladi
(qoʻshish yoki orttirish, ayirish yoki kamaytirish), sonni bir birlikka orttirish yoki
kamaytirishga doir eng sodda masalalar kiritiladi (shuncha bor edi, 1 ta koʻp yoki
kam boʻlib qoldi; shuncha boʻlishi kerak edi, 1 ta koʻp yoki kam boʻldi va h. k.).
Oʻquvchilar oʻnlik konsentrida arifmetik amallarni oʻrganishda 5 ichida ―=‖,
―+‖, ―-‖ ishoralaridan foydalanib, natijalarni yozish, 10 ichida ―=‖, ―+‖, ―-‖
ishoralaridan foydalanib, natijalarni yozish, nol ishtirokida qoʻshish va ayirish,
qoʻshish va ayirish amallarini bajarish usullari, qoʻshish amalining hadlari, ayirish
amalining hadlari, qoʻshish va ayirish amallarining ma‘nosi, qoʻshish va ayirish
amallari orasidagi munosabat, qoʻshishning oʻrin almashtirish xossasi bilan
tanishadilar.
Ushbu mavzu ustida ishlashda oʻqituvchi multimediya vositalari yordamida
tushuntirish asosida oʻquvchilarning nafaqat hisoblash koʻnikmalarini balki,
116
fazoviy tasavvurlarini, atrof-borliqdagi barcha predmetlar ishtirokida amallar
bajara olish va hayotda qoʻllay olish koʻnikmalarini shakllantirish mumkin.
―=‖, ―+‖, ―-‖ belgilari bilan tanishtirishda monitorda namoyish etiladigan
topshiriqlar yordamida topshiriqlar bajarish ushbu belgilarni toʻg‗ri qoʻllay olish
koʻnikmalarini shakllantiradi. Masalan: ―2
3 = 5, 2 + 3
5. Katakchalar
oʻrniga berilgan belgilardan mosini qoʻying.‖
Bolaga arifmetik amalni bajarishiga sabab boʻluvchi syujetli rasmlardan
foydalanish mumkin:
1-likopcha va ikkinchi likopchada olmalar jami 8 ta. Ikkinchi likopchadagi
olmalarni nechta. Ikkinchi likopchadagi olmalarni sanab chiqoolmaydi. Natijada
bu ishni arifmetik amallar yordamida bajaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
