Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti b. S. Abdullayeva, N. Sh. Ruzikulova

Savol va topshiriqlar 
1. Oʻquvchilarning oʻquv-biluv motivlarini axborot-texnologiyalari asosida 
shakllantirish qanday bosqichlar asosida amalga oshiriladi? 
2. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositalari oʻquv jarayonida ta‘lim 
sohasi uchun qanday imkoniyatlarni taqdim qiladi?
 
11 - §. BOSHLANG„ICH SINF OʻQUVCHILARINI NOMERLASHGA 
OʻRGATISHDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH. 
Tayanch soʻz va iboralar: 
oʻquvchi, matematika fani, nomanfiy butun 
sonlarni nomеrlashga oʻrgatish, axborot texnologiyalari. 
Nоmanfiy butun sоnlarni raqamlashda bоshlang‗ich sinf matеmatikasining 
asоsiy оb‘еkti hisоblangan nоmanfiy butun sоnlar toʻplarnini qurishning: 
toʻplamlar nazariyasi asоsida, aksiоmatika asоsida va miqdоrlarni oʻlchash asоsida 
qurish oʻrgatiladi.
Boshlangi‘ch sinflarda nomanfiy butun sonlarni nomеrlash mavzusi boʻyicha 
bilim va koʻnikmalarga qoʻyiladigan talablar: 

---

103 
1) konsentrlar boʻyicha «raqamlash» mavzusini mazmuni va vazifalarini 
bilishi: 
2) oʻquvchilarni oʻzlashtirishni takomillashtiradigan mashqlar tizimini ishlash 
jarayonini bilishi;
a) fanlararo aloqadorlik va sonlarni xonalar boʻyicha oʻzaro uzviyligiga 
bog‗liq metodlar:
b) natural sonlar qatorining hosil qilish tamoyillari:
d) sonning oʻnli tarkibi toʻg‗risida:
e) konsetrlar boʻyicha sonlarning oʻqilishi va joylashuvi:
f) yangi sanoq birligining hosil qilinishi:
g) konsentrlar boʻyicha sonlarning joylashuv tarkibi:
h) xona birliklari boʻyicha munosabat:
i) sonlar tarkibining oʻqilishi va yozilishini bilishi kerak. Mavzuni oʻrganish 
jarayonida koʻrgazmalilikdan foydalanish.
Oʻquvchilar bilan birga olib boriladigan nomanfiy butun sonlarni 
nomеrlashga oid mashg‗ulotlar ularda shakllantiriladigan dastlabki tushunchalarni 
oʻz ichiga oladi. Albutta bu jarayonda oʻquvchi tasavvurlari alohida oʻrin tutadi. 
Son va predmetlarning sanog‗i oʻrtasidagi bog‗lanishni ochib berishda tasviriy 
ma‘lumotlar 
muhim. 
Tasviriy 
ma‘lumotlarni 
taqdim 
qilishda 
axborot 
texnologiyalaridan unumli foydalanish maqsadga muvofiq. Masalan, oʻquvchilarda 
narsalarni sanash malakalarining shakllanishiga «shuncha», «koʻp», «kam», 
«teng», «baravar» kabi tushunchalarni oʻzlashtirishga qaratilgan mashqlar: ―Nima 
qilsak, 
toʻtburchaklar 
nechta 
boʻlsa, 
uchburchaklar 
shuncha 
boʻladi? 
(toʻrtburchaklar 5 ta, uchburchaklar esa kam.

---

104 
Ular teng boʻlishi uchun еtishmayotgan uchburchakni qoʻshish kerak.)‖ 
Bunday mashqlarni bajarish bolalarni narsalarni qayta sanashdan ularni 
qoʻshib sanashga oʻtishlariga, shuningdek, arifmetik masalalar еchishga 
tayyorlaydi. 
Bu davrda tartib raqamlash ham oʻrganiladi. Buning uchun birgina narsaning
oʻzi qanday sanash tartibi berilishiga, savol qanday qoʻyilganiga qarab har xil 
tartib nomeri oladigan mashqlardan foydalaniladi: 
Bolalarga sonning alohida birlardan ham hosil boʻlishini koʻrsatish zarur. Bu 
holda (5 sonining hosil boʻlishi) misol uchun turli oʻyinchoqlardan foydalanish 
mumkin 
— Mashinalar nechta? Qoʻg‗irchoq nechta? Koptok nechta? Oʻyinchoq 
nechta? Hamma oʻyinchoqlar nechta? (Bolalarning javoblaridan keyin oʻqituvchi 
umumlashtiradi: «Toʻg‗ri, bolalar mashina bitta, qoʻg‗irchoq bitta, koptok bitta, 
oʻyinchoq bitta, poezd bitta, hammasi boʻlib 5 ta oʻyinchoq, 5 — bu 1, 1, 1, 1 va 
yana 1.) 
Sonni undan oldin keladigan songa birni qoʻshish bilan hosil qilar ekan, 
oʻqituvchi sonni undan keyin keladigan sondan birni ayirish bilan qanday hosil 

---

105 
qilish mumkinligini koʻrsatadi. Bizning holda oʻqituvchi 5 sonini 4 ga bitta narsani 
(predmetni) qoʻshish orqali hosil qilgach, 5 ta doirachadan bittasini olib qoʻyib, 4 
ta doiracha qanday hosil boʻlishini koʻrsatadi. Soʻngra yana bitta doiracha olib 
qoʻyiladi va 3 ta doiracha qanday hosil boʻlishini koʻrsatadi va h. k. 
Matematika fanidan raqamlashni oʻrgatishga doir multimediali dars ishlanma 
namunalari: