Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti b. S. Abdullayeva, N. Sh. Ruzikulova

Savol va topshiriqlar 
1. 
Oʻnlik 
konsentrida 
arifmetik 
amallarni 
oʻrgatishda 
axborot 
texnologiyalaridan foydalanishning ahamiyatini bayon qiling. 
2. 
Minglar 
konsentrida 
arifmetik 
amallarni 
oʻrgatishda axborot 
texnologiyalaridan foydalanish qanday oʻziga xos xususiyatlarga ega? 
2. Koʻpxonali sonlar konsentrida arifmetik amallarni oʻrgatishda axborot 
texnologiyalaridan foydalanish oid dars ishlanmasi yozing.
13-§. MAVZU. ALGEBRAIK VA GEOMETRIK MATERIALLARNI 
OʻRGATISHDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH. 
Tayanch soʻz va iboralar:
algebraik material, geometrik material, axborot, 
axborot texnologiyalari. 
Ma‘lumki oʻquvchilarda matematika darslarida raqamli axborotlardan koʻra 
tasviriy axborotlar muhim hisoblanadi. Zero matematik bilimlarni (masalan har xil 

---

127 
modellar, grafiklar, diagrammalar, grafiklar) va geometrik bilimlar (geometrik 
figuralarni) ni tasviriy axborotlarsiz ya‘ni, tasvirlarsiz oʻrgatish mumkin emas. 
Algebraik 
materiallarni 
oʻrgatishda axborot texnologiyalaridan 
foydalanish. 
Boshlang‗ich sinflar dasturida algebra materiali mustaqil boʻlim sifatida 
ajratilmagan. Boshlang‗ich matematika kursida algebra elementlarini oʻrganish 
arifmetikani oʻrganish masalalari bilan uzviy bog‗likdir. Hozir amal qilinayotgan 
dasturga muvofiq oʻquvchilar matematik ifodalar, sonli tengliklar va tenglamalar 
haqida boshlang‗ich ma‘lumotlar olishlari lozim, harfiy simvolika (belgilash),
oʻzgaruvchi bilan tanishishlari, eng sodda tenglama va tengsizliklarni еchishni 
oʻrganishlari kerak.
Boshlang‗ich sinflarda oʻquvchilar bilan tenglik, tengsizlik, tenglama kabi 
matematik ifodalar (sonli ifoda va oʻzgaruvchili ifodalar) haqidagi tushunchalarni 
shakllantirish boʻyicha rejali ish olib boriladi. Bu tushunchalarning hammasi 
oʻzaro uzviy bog‗langandir. Masalan, harfiy simvolikani kiritish oʻquvchilarga 
tengsizlik, tenglama va boshqa tushunchalar uchun propedevtik material sifatida 
tanishtirish imkonini beradi. Harfdan oʻzgaruvchini ifodalovchi simvol sifatida 
foydalanish boshlang‗ich matematika kursida qaraladigan arifmetika nazariyasi 
masalalarini ongli, chuqur va umumlashgan holda oʻzlashtirish maqsadlariga 
xizmat qiladi, keyinchalik bolalarni oʻzgaruvchi funksiya tushunchalari bilan 
tanishtirish uchun yaxshi tayyorgarlik boʻladi. Oʻquvchilarda tenglik va tengsizlik 
tushunchalarini shakllantirish boʻyicha bajariladigan ishlar tenglamalar еchish va 
masalalarni tenglama tuzish yoʻli bilan еchishni kiritish uchun tayyorgarlik boʻlib 
xizmat qiladi.
Sonli ifodalarning qiymatini topishga doir misol va masalalar birinchi sinfdan 
boshlab oʻrganiladi. Abatta sonli ifodalarning qiymatini topish yuzasidan misollar 
dastlab tasvirlar koʻrinishida tushuntiriladi. Tasvirlarni namoyish qilishda axborot 
texnologiyalari muhim ahamiyat kasb etadi. 

---

128 
Shuningdek masalalar еchimini topishga doir syujetli tasvirlar (video roliklar) 
sonli ifodalarnning qiymatini topishga, shuningdek, harfli ifodalar bilan 
tanishtirishga ham yordam beradi. 
«Ifoda», «Ifodaning qiymati» atamalari ikkinchi sinfda kiritiladi. Shu vaqtdan 
boshlab topshiriqlar ushbu shaklda beriladi: «Ifodani yoz va uning qiymatini 
hisobla», «Ifodalarni taqqosla», «Ifodani oʻqi», «Berilgan masala boʻyicha ifoda 
tuz». «Berilgan ifoda boʻyicha masala tuz» va hokazo. 
Bunday koʻrinishdagi topshiriqlarning bajarilishini jadval koʻrinishida 
ifodalash mumkin. Masalan, agar s=16, 33, 48,