Nizomiy nomidagi tdpuning Fizika-Matematika fakulteti fA 101 k guruhi talabasi Tolibboyev Anvarning Mexanika fanidan slaydi

Nur sindirish ko‘rsatkichining yorug‘lik o‘lqin uzunligiga bog‘liqligiga dispersiya deyiladi.
Bu – dispersiyaga berilgan ikkinchi ta’rifdir. Bundan prizmadan o‘tgan nurlar nima uchun turli burchakka og‘ishi sababini tushunib olsa bo‘ladi. Demak, qizil nurlarning har qanday muhitdagi tezligi binafsha nurnikidan katta bo‘ladi. Masalan, suvda q = 228 000 km/s, b = 227 000 km/s, uglerod sulfitda q = 185 000 km/s, b = 177 000 km/s. Vakuumda yorug‘lik dispersiyasi bo‘lmaydi, chunki unda hamma yorug‘lik to‘lqinlari bir xil tezlik bilan tarqaladi.
Qizil, yashil va zangori ranglarni Yung birlamchi nurlar deb ataydi. Shu birinchi ranglarning birortasini boshqa hech qanday ranglarning kombinatsiyasidan olish mumkin emas. Buni ekranga qizil, yashil va zangori rangli yorug‘likni tushirib oson tekshirish mumkin. Barcha uchta rang birlashgan yoki qo‘shilgan joyda oq rang hosil bo‘ladi. Qizil rang bilan zangori rang qo‘shilganda– qoramtir; qizil va yashil rang qo‘shilganda sariq rang yuzaga keladi. Hozirgi zamon televizorlarida va kompyuter ekranlarida rangli tasvir mana shu uchta rangning qo‘shilishidan hosil qilinadi.
Turli yorug‘lik manbalaridan chiqqan yorug‘likni prizmadan o‘tkazib ko‘rilsa, birortasi ham (lazerdan tashqari) monoxromatik, ya’ni aynan bitta chastotaga ega bo‘lgan nurni chiqarmas ekan. Qizdirilgan moddalar ham o‘ziga xos spektrdagi nurlarni chiqaradi. Ularning spektrini uch turga ajratish mumkin.
Tutash spektr. Quyosh spektri yoki cho‘g‘lanish tolali lampochkadan chiqqan yorug‘lik tutash spektrga ega bo‘ladi. Modda qattiq yoki suyuq holatda bo‘lganida hamda kuchli siqilgan qazlar chiqargan yorug‘lik tutash spektrga ega bo‘ladi.
Polosali spektr. Ayrim bir-biri bilan bog‘lanmagan yoki kuchsiz bog‘langan molekulalar chiqargan yorug‘lik polosa ko‘rinishiga ega bo‘ladi. Polosalar bir-biridan qorong‘i yo‘lkalar bilan ajralgan bo‘ladi.
Chiziqli spektrlar. Bunday spektrda bittagina chiziq bo‘ladi. Bunday spektrni bir-biri bilan bog‘lanmagan atomlar chiqaradi. Bir-biridan ajralgan atomlar bitta to‘lqin uzunligiga ega bo‘lgan nurni chiqaradi.