Nizomiy nomidagi tdpu termiz filiali

MAKROMOLEKULA FAOLIYATI PAYTIDA UNING KONFORMASIYASIDA SODIR BO’LADIGAN O’ZGARISHLAR.

Kooperativlik tushunchasi.

Ko’pgina Biopolimerlar faoliyati, ularning nigandlar - L (tuban Molekulyar birikmalar - gormonlar, menabonitlar, dorivor moddalar, ionlar) bilan Kompleks hosil qilishi orqali amalga oshadi. Makromolekulalarning ligandlarni biriktirib, Kompleks hosil qinish jarayoni gemga ega oqsillar, ayniqsa, gemoglobini (Hb) va mioglobinda (Mb) batafsin o’rganilgan. Gemoglobinning, jumladan, mioglo­binning kislorod bilan Kompleks Hb(0₂)₄, Mb0₂ hosil qilib to’yinishi, kislorodning parsial bosimiga r0₂ bog’liq bo’lib, bog’liqlik to’yinish grafigi tarzida tasvirlanadi. Gemoglobinning 50% to’yini­shiga mos r0₂ kattanigi, Hb-ning kislorodga yaqinlik o’lchov (R₅₀) sifatida qabul qilingan.

Gemoglobinning kislorodga to’yinish grafigi, mioglobinning shu xil (giperbona) grafigidan farqlanib, sigmoid shaklga ega bo’ladi. Xiln modeliga ko’ra, molekuladagi kislorod bog’lovchi markazlar (gemlar) mustaqil bo’lmay, markazlardan biriga birinchi 0₂ molekulasining birikishi, boshqa markazlarning 0₂-ga yaqinligini oshiradi, ikkinchi molekula 0₂ning birikishi, uchinchi 0₂ molekulaning birikishini osonlashtiradi va x.k. Mana shu xil markaz­lar to’ldirilishi barobari, bir xil markazlar assosiasiya konstanta­larining o’zlarishi orqali amalga oshadigan bog’lanish - kooperativ bog’lanish . deb ataladi.

Bir vaqtning o’zida n-ta ligandning Makromolekulaga birikish reaksiyasi M+nL  ML_n tarzida tasvirlanib, jarayen assosiasiya konstantasi (K_a) ifodalanadi.



Mazkur tenglamadan, Makromolekulaning nisbiy to’yinish holi uchun [ML_n] = K_a*[M]*Cⁿ hosil qilib, [ML_n] = Y va [M] = 1-Y orqali ifodalab, tenglamani Y/(1-Y) = K_a*Cⁿ holiga kentiramiz. Ularni logarifmnab, Xiln tengnamasini keltirib chiqaramiz, ya’ni

lg[Y/(1-Y)] = lgK_a+ n ^.lgC.

Mazkur tenglama, Makromolekula nisbiy to’yinish darajasining ligand konsentrasiyasiga bog’liqligini tasvirnab, absissa o’qiga muayyan bir og’ish (tg) hosil qilib joylashgan to’g’ri chiziq Xiln grafigi ko’rini­shida namoyon bo’ladi. Kooperativnik holida, Xiln grafigi maksimal og’ishining tg burchagi Xiln koeffisiyentiga (h-ga) teng ya’ni tg aqn. Mazkur koeffisiyent kooperativ jarayonlar uchun h>1 yeki h<1 bo’lishi, ya’ni ijobiy yoki salbiy bo’lishi mumkin. kooperativnikning yo’qligini Masalan, h_Mb q 1 bindiradi. Ot gemognobinining Xiln koeffisiyenti h q 2,9 ga, qum chuvalchangi ge­moglobinida h q 6 ga teng. DNK ning suyuqnanishi, oqsilnaning qaytar denaturasiyalanishi, biomembranalardagi faza o’tishlar ham kooperativ jarayonlardir.