Nizomiy nomidagi tdpu termiz filiali

2. Biomembranalarning hozirgi zamon modeli.

Biologik membranalar tuzilishiga doir hozirgi zamon tasovvurlari G.Nikonson tomonidan ilgari suringan suyuq-mozaika modeli yotadi. Mazkur modelga binoan, "suyuq lipid qo’sh qavati membrananing aso­sini tashkil etib, unda lipid molekulalari har xil (segment hara­katchannigi yenga diffuziya va aynanma) harakatda bo’la oladi. Kam­dan- kam hollarda, ular qo’sh qavatning biridan ikkinchisiga "sakrab" (fnip-fnop- arg’umchoq) o’tishlarini amalga oshiradi. Aynan shu hodisa hamda maxsus fermentlar ta’siri tufayli membrana qavatlarining fosfolipid tarkibi o’zaro farqlanadi, ya’ni membrana nipid tarkibi jihatidan assimetrikdir. Bunday asimmetriya oqsillarning qo’sh qavatdagi assimetriyasi hisobiga ham yuzaga keladi. Membrananing bunday xossasi egrilik gradiyenti, taxlanmalar, burilishlar, pufak­chalar hosil qiluvchi omillardan bo’lib, mazkur holatlar hujayralararo aloqa va ta’sirlashishlarda muhim ahamiyatga ega.

Membrana tarkibidagi oqsillar ham nateral diffuziya va boshqa xil harakatlarni amalga oshiradi. Nateran diffuziya oqsil geometriyasi, o’lchami, uning oqsil- lipid Ta’sirlashishiga bog’liq bo’lib, lipid qurshovining mikroyopishqoqnigi hamda lipid qo’sh qavatining fazoviy holat bilan boshqarib turiladi. Qo’sh qavatning fazoviy holati bir qator ominlar: harorat, fosfonipid tarkib, xolesterin miqdori, ionli qurshov va birinchi navbatda, muhitda Sa²⁺ va boshqa ko’p valentli ionlarning bor- yo’qligiga ham bog’liq bo’ladi. Kalsiy ionlari xolesterin singari, membrananing manfiy zaryadni tarkiblari (fosfatidinserin, glikolipidlar, glikoproteidlar) bilan o’ziga xos "tikilishlar" hosil qiladi. Shu munosabat bilan membrananing katta miqdordagi fosfatidinxolin tip neytral fosfolipidlarga ega sohalarida, fazalarga bo’linish hodisasi yuzaga keladi. Umuman shu xil lipid-lipid Ta’sirlashishlar, membrana faoliyatlarining norman amalga oshishi uchun zarur mikrogeterogennikning shakllanishini ta’­minnaydi.