Nizomiy nomidagi tdpu tarix fakulteti tarix kechki 202-guruh talabasi Alibekov Sardorbekni Yordamchi Tarix fanidan yozgan mustaqil ishi tarixiy metrologiya, shakllanishi va rivojlanishi. G’arb va Sharq mamlakatlari metrologiyasi

Chaqirim – katta masofalarni о‘lchashda ishlatilgan. Bir qishloq bilan, ikkinchisi orasidagi yо‘l chaqirim hisobida aniqlangan. 1 chaqirim = 1500 olchin=1,0668 km.
Tosh – chaqirimdan bir necha barobar yirik о‘lchov birligidir. Katta masofalarni, olis yerlarni hisoblashda ishlatilgan. Ba’zi manbalarda bir tosh 8 chaqirim 447 sajenni tashkil etadi.
NOANIQ О‘LCHOV BIRLIKLARI. Aniq uzunlik о‘lchov birliklaridan tashqari noaniq uzunlik о‘lchov birliklari ham bо‘lgan.
Gazvor – kamondan otilgan о‘qning otilgan joyidan borib tushgan yergacha bо‘lgan masofaga teng. Bu gazvor taxminan 60-70 metrga tо‘g‘ri keladi.
Bir kunlik piyoda yо‘l – о‘rtacha hisobda kupi bilan 20-25 km ni tashkil etadi. Bir kunlik otliq yо‘l – taxminan 50-75 km ga boradi. О‘rta Osiyoda juda qadimdan ma’lum bо‘lgan о‘lchov birliklaridan biri yuza о‘lchov birliklaridir. Qadim zamonlardan boshlab yuza qо‘shlik (juftgaz) jarib, qо‘loch, tanob, gaz, chorak о‘lchov birliklari bilan hisoblab kelingan.
Bir qо‘shlik – yer qо‘sh hо‘kiz bir mavsum davomida haydaydigan ekin maydoniga teng. Taxminan 9 desyatina keladi. Xalq orasida uni juftgaz deb atashgan.
Jarib – deb yuzasi 3609 kvadrat tirsak keladigan ekin maydoniga aytiladi. Odatda u bir tanobga teng. XIV – XV asrlarda bir jorib 3600 kv gaz barovari hisoblangan 0,37 ga.
Arqon – bir arqon 15 quloch yerga teng bо‘gan. 15 quloch yer tanob hisobiga yurgan. Demak, 2 arqon 1 tanobga teng bо‘lgan. Tanob sо‘zi arqon demakdir. U aslida uzunlik о‘lchov birligi. Bir tanob, Xivada 60 gazga teng bо‘lgan. Bir gaz esa u yerda 102-104 sm barobari yurgan. Demak eni yoki bо‘yi 61,2-62,4 m. gacha chо‘zilgan yer bir tanob hisoblangan.
Vazn o'lchov birliklari.
Og'irlik o'lchov birliklari O'rta Osiyoda juda qadimdan ma'lum.
Dirxam - dastlab kumush tangacha berilgan nom bo" lib, keyinchalik og'irlik o'lchov birligi sifatida qo'llanila boshlanadi. U 4 g.ga yaqin og'irlik boMgan. Og'irlik o'lchov birligi sifatida qo'llanilganda 3,1-3,3 g miqdorida hisoblangan.
G'ariboq - har joyda har xil ishlatilgan. O'rtacha hisobda 128 gr atrofida bo'lgan.
Guriv - 0,5 kg.ga to'g'ri keladi. Bir guriv taxminan bir hovuchga barovarlashtirilgan.
Qadoq - 409,512 gr. turli vaqda, turli joylarda har xil ishlatilgan.
Keyinchalik yillarda qadoq zaminida bir qancha kichik og'irlik oMchovlari paydo bo'ladi.
Chaksa-13,5 qadoq, yuxcha-7,625 qadoq, elcha-3,63 qadoq
Botmon - 64 chorak = 10 pud = 16 fut