Низомий номидаги тошкент давлат педагогика



Download 2,46 Mb.
Pdf ko'rish
bet58/91
Sana23.02.2022
Hajmi2,46 Mb.
#171319
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   91
Bog'liq
3,2 МАТЕМАТИК ТАСАВВУРЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

МУХАММАД ТАРАҒАЙ УЛУҒБЕК 
 (1394 — 1449) 
Тахминан 1425-1428 йиллари у Самарқанд 
яқинидаги Оби Раҳмат тепалигида ўзининг 
расадхонасини қурдирди. Расадхонанинг биноси 3 
қаватли бўлиб, унинг асосий қуроли секетантнинг 
баландлиги 50 метрча эди.
Улуғбекнинг илм — фанга қизиқишида, 
биринчидан бобоси — Темур билан ўзга юртларга 
қилган сафарлари, бобоси саройидаги шоирлар ва 
олимлар билан ўтказиладиган суҳбатлар, отаси — 
Шоҳрухнинг ноёб китобларини севиши ва 
йиғиши, юнон олимлари Платон, Аристотель, 


121 
Гиппарх, Менелайларнинг, шунингдек, ўз ватандошлари — Хоразмий, Беруний 
Ибн Синоларнинг асарлари билан яқиндан таниш бўлиш, ўша замонда Ўрта 
Осиёда математика, астрономия ва бошқа фанлардан етук асарлар мавжудлиги 
сабаб бўлган. Бу шарт — шароитларнинг ҳаммаси Улуғбек илмий йуналишининг 
шаклланишига, Самарқандда «Астрономия мактаби» нинг вужудга келишга 
сабаб бўлди.
Улуғбекнинг синус ва косинуслар жадваллари бир минут оралиқ билан 
тузилган. Зижда Улуғбек бир градуснинг синусини ҳисоблаш учун алоҳида 
рисола ёзганлиги қайд қилинди. Аммо унинг бу асари ҳозирча топилмаган.
Зижнинг амалий астрономияга тааллуқли қисмида эклиптика экваторга 
оғиши, осмон ёритгичларининг координатларини аниқлаш, ердаги ихтиёрий 
пунктнинг географик узунлиги ва кенглигини аниқлаш, юлдузлар ва сайёралар 
орасидаги масофаларни аниқлаш каби масалалар бор. Улуғбек ой ва қуёш 
тутилишларини икки усулда:
1. Ўзи тузган жадваллар ёрдамида.
2. Бевосита ҳисоблаб аниқлаш мумкинлигини айтади ва усулларга доир 
мисоллар келтиради.
Улуғбекнинг юлдузлар рўйхати 1018 юлдуздан иборат бўлиб, у юлдуз 
туркумлари бўйича жойлаштирилган. Рўйхатда ҳар бир юлдузнинг туркумдаги 
номеридан ташқари, унинг юлдуз туркумидаги ўрнининг қисқача тавсифи, 1437 
йилдаги тенг кунлик нуқтасига нисбатан узунлиги ва кенглиги берилган.
Буюк олимнинг «Рисолаий Улуғбек» номли астрономик ва «тарихи 
арбаъулус» номли тарихий асари ҳам ўрганилмаган. Бу асарлар, умуман фан 
тарихида ҳам маълум ва ноёбдир.
Улуғбек жасади Самарқандда дафн этилган.
1449 йили Улуғбекнинг фожеали ўлимидан сўнг Самарқанд олимлари аста 
секин яқин Ўрта шарқ мамлакатлари бўйлаб тарқалиб кетдилар. Улар ўзлари 
борган ерларга Самарқанд олимларининг ютуқларини ва «Зиж»нинг 
нусхаларини ҳам етказдилар. Хусусан Али Ќушчи 1473 йил Истамбулга бориб, 
у ерда расадхона қурдирди. Шу тариқа Улуғбек «Зиж»и Туркияда тарқалди ва 
Туркия орқали Оврупа мамлакатларига ҳаметиб борди.
Ћозирги кундаги маълумотларга кўра, “Зиш”нинг 120 ra яқин форсий 
нусхаси ва 15 дан ортиқ арабий нусхаси мавжуд.

Download 2,46 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   91




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish