Низомиддин млҳмудов дурдона худойберганова

каттакон
уя корайиб кўринар, уяда эса 
оёғи, тумшуғи узун бир куш турар эди (Ў. Ҳошимов. Дафтар 
ҳошиясидаги битиклар). Аммо бувижоним ... бу киши келган- 
ларидан буён кулоқларим чўзилавериб, ҳар биттаси супрадай 
бўлиб кетди-я (X. Тўхтабоев. Сарик девни миниб).
С У Р А Т
СУРАТДАЙ (КАБИ, СИНГАРИ)
Қотмоқ.
Ҳайрат, кўркув ва шу каби таъсирлар натижасида та- 
моман ҳаракатсиз ҳолатда бўлмоқ.
Аммо дарвозанинг зулфини кўлига олди-да, тақиллатиш 
ўрнига бир нафас суратдай 
қотди
(Ж Абдуллахонов. Тарки 
дунё). Қутидор суратдек 
қотиб қолди
, Отабек бўлса ўзидаги ҳая- 
жонни куч ҳол билан таркатишга тиришар эди (А. Қодирий. Ўт- 
кан кунлар). Қумрибуш кутилмаган бу гапдан оқарди, кўкарди, 
сувратдек 
қотиб,
деворга суялиб колди (Чўлпон. Қор қўйни- 
да лола). Қизишиб кетиб анча-мунча ўринсиз гапларни айтиб 
юборганимни кейин пайкадим. Аммо у заррача парно килма- 
ди, юзида нимтабассум, суратдек 
қотиб тураверди
(Э. Аъза- 
мов. Отойининг тугилган йили). Алимардон суратдай жонсиэ 
бўлиб колган, кўзлари ўтдай ениб, уларга тикилиб турарди (Ў. Ҳо- 
шимов. Баҳор кайтмайди). Иўк, мажусий эмас эрдим, лекин су- 
ратдай 
қотдим,
Биродарлар, бундай гўзал келмагай ҳеч дунёга 
(А. Орипов. Ереван кўчасида).
198
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

С У т
СУТДАЙ(КАБИ)
1 
.Оқ, оппоқ.
Ўта тиниқ шундай ранг хдкида.
Вунака чиройли кизни умрим бино бўлиб курмаганман! 
Қаламда тортилгандек кошлари, ёниб турган коп-қора хумор 
кўзлар, сутдай 
оппоқ
юз, ингичка иягидаги митги холи, ан- 
гишвонадек огзи - ҳаммаси атайлаб чизиб кўйилган суратга 
ўхшайди (Ў. Ҳошимов. Икки эшик ораси). Димишкка етмасдан 
ўнг кўлдаги ялангликда «Боғи жаҳон» кўринди. Баланд девор 
билан ўралган улкан бог ўртасида сутдай 
оппоқ
кошона кўзга 
чапинди (О. Ёқубов. Улуғбек хазинаси). Тоқка қапин қор ёгди. 
Ҳаммаёк сутдай 
оппоқ
(Ж. Абдуллахонов. Тарки дунё). Ҳозир 
ўзи гаплашган йигитнинг қиёфасини кўз олдига келтирди: ёши 
қирқда, лскин нари борса, ўттизлик кўриниши бор... тўк ранг 
костюму сутдай 
оппоқ
кўйлакда (М. М. Дўст. Лолазор).
2. 
Ойдин, оқ, ёруг; ёритмоқ, ёриишоқ.
Тун, кеча, тонг, ой 
кабилар ҳакида.
Ярим кечаси энам ҳовлига чиқибдилар. Сутдай 
ойдин
кеча 
экан (М. Ҳазраткулов. Таътил кунлари). Тун посбони - ой тўлиб 
чиқкан, кеча сутдек 
оқ
(У. Ҳамдам. Сабо ва Самандар). Улар 
неон чироклар сутдай 
ёритиб турган
йўлакдан гўё кадамини са- 
наётгандай бир-бир босиб боришарди (М. Ҳазраткулов. Кўккўл). 
Шоҳимардон, мунча ҳам хушхон экан булбулларинг, Сутдек 
ой-
дин
кечаларда жон экан булбулларинг (Ж. Камол. Шоҳимардон 
булбуллари). Бундай пайтларда Бобур ўрнидан туриб кетар, 
сутдай 
ойдинда
шаркираб ётган сой бўйига тушиб борар ва 
субхидамгача соҳил ёкалаб гоҳ асабий, гоҳ паришон кезиб юрар 
эди (X. Султон. Бобурийнома). Пўлат чол корни шишиб кетган 
эчкиларни ҳайдаб келганда Байна момони уйдан тополмади: у 
алламаҳал, ой атрофни сутдай 
ёритганда
шзрпадай кириб кел- 
ди ва уйга кириб кетиб, то миршаблар сўраб келмагунча уйдан 
чикмади (Н. Эшонкул. Шамолни тутиб бўлмайди). Сутдек тонг 
ёриша бошлайди
(А. Мухтор. Опа-сингиллар). Ой сутдек 
ёруг
нур сочган окшомлари узок сайр килардик (Ў. Ҳошимов. Дунё- 
нинг ишлари).
3. 
Оқ, оппоқ, пок, покиза,
тамоман тоза, ҳеч бир айбсиз, барча 
гуноҳпардан фориг.
Бирдан-бир ниятим - бул норасо дунёнинг шаккок юмуш- 
ларидан овлок юрмоқ, куним битиб, дорилбакога рихлат этсам, 
тонгла маҳшар сирот кўпригига сутдай 
оқ
бўлиб бормоқдур, 
болам (О. Ёқубов. Оккушлар, оппоқ қушлар). Демак, вазирлик
199
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

кора-ю, сиз сутдай 
оппоқ
экансиз-да (А. Абдуллаев. Дард). У 
олифтанинг хушомадларига учганим рост, сиздан гина қилиб 
адашганларим, уни халол, уддабурон, билағон рахбар деб, чал- 
ғиб юрганларим рост, бирок... сизнинг олдингизда сутдай