Nitrat kislota ishlab chiqarish

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
14 
sanoatining turli tarmoqlarida ishlatiladi), ammoniy xlorid (bo‘yoqchilikda, 
to‘qimachilikda, tibbiyotda va xalq xo‘jaligining boshqa tarmoqlarida qo‘llaniladi) 
ishlab chiqarishda ishlatiladi. Ammiak, yuqorida aytilganlardan tashqari, sovitish 
texnikasida past temperatura (-20 va - 30°C) hosil qilishda, soda ishlab chiqarishda, 
po‘lat buyumlar sirtining qattiqligini oshirishda (azotlashtirishda) qo‘llaniladi. 
 
 
2. Azotning xomashyo manbalari.
Yer qatlamining 0,04 % ini azot tashkil etadi, atmosfera havosining 78 %i 
azotdan iborat. Azot qattiq yoqilg‘ilar (toshko‘mirva torf) tarkibida 1-2 % miqdorda 
bo‘ladi. Azot sano atda keng miqyosda ishlatiladigan azotli noorganikqazilma 
boyliklar holatida faqat Chilida (Janubiy Amerika) va Marientaldagina (Janubiy-
G‘arbiy Afrika) bor, xolos. Natriyli selitra XX asrning boshlarigacha xalq 
xo‘jaligining turli tarmoqlari uchun zarur bo‘lgan azotli birikmalar olishda yagona 
tabiiy xomashyo bo‘lib hisoblangan. Bunda Chili selitrasi, asosan nitrat kislota olish 
uchun qayta ishlangan: 
NaNO
3
+ H
2
SO
4
= NaHSO
4
+ HNO
3
Toshko‘mirni quruq haydashda ajralib chiqqan azot suv yoki kislotaga yuttirilib 
(absorbsiyalanib), keyinchalik azotning boshqa birikmalarini olishda xomashyo 
sifatida ishlatilgan. 
Keyingi yillarda ilmiy va muhandis-texnik xodimlar atmosferadagi azotni 
birikma holiga o‘tkazish ustida talay ishlar olib bormoqdalar. 
3. Atmosfera azotini birikma holiga o‘tkazish
.
Elementar azot inert gaz bo‘lib, boshqa elementlar bilanbirikma hosil qilishi 
qiyin. Azotli birikmalar esa turli reaksiyalarga yaxshi kirishadi. Shuning uchun 
elementar atmosfera azotini birikma holiga o‘tkazish kerak. Ko‘p yillar olib borilgan 
ilmiy-tekshirish va injener-texnikaviy tekshirishlar natijasida (XX asrning boshlarida) 
elementar azotni kimyoviy birikma holiga o‘tkazishga muvaffaq bo‘lindi. 
Hozirgi vaqtda elementar azot uch xil yo‘l bilan birikma holiga o‘tkaziladi: a) 
yoy usuli; b) sianamid usuli va b.) ammiak usuli. 
Yoy usuli.
Bu usulning mohiyati yuqori temperaturada (elektr yoyi alangasida) 
azot elementining havo kislorodi bilan birikib, NO hosil qilishidadir: 
N
2
+ O
2
⇄
2NO – 179,2 
kj.
Bu jarayon yuqori temperaturada boradi. Bunda NO juda oz va tez hosil 
bo‘ladi. 2000 
o
C temperaturada muvozanat bir daqiqada qaror topadi. 
Hosil bo‘lgan NO dissotsilanib ketmasligi uchun uni tezda reaksiya zonasidan 
chiqarib, sovitish kerak. So‘ngra uni NO
2
gacha oksidlab, suvda eritib nitrat kislota 
yoki kalsiyli selitra holiga o‘tkazish kerak. Bunday usul bilan 1 tonna azotli birikma 

---