Nitrat kislota ishlab chiqarish

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
17 
Yuqorida aytib o‘tilgan usullardan ammiakning sintezi uchun eng qulayi 
konversiya usulidir. 
Metanning suv bug‘i bilan konversiyasi quyidagi reaksiya bilan ifodalanadi: 
CH
4
+ 2H
2
O

CO
2
+ 4H
2
- Q 
(1) 
Ma’lumki, tabiiy gazlar tarkibida 98% gacha metan bo‘ladi. Shuning uchun 
ham o‘z zahirasi jihatidan cheksiz bo‘lgan bu gaz konversiya usuli bilan vodorod 
olishda asosiy xomashyo hisoblanadi. Tabiiy gazdan olingan vodorod uglerod (II)-
oksidning suv bug‘i bilan konversiyasidan olingan vodorodga nisbatan juda arzon. 
Chunki bu usulda ishlab chiqarilishi qimmat bo‘lgan generator gazi ishlatilmaydi va 
gaz oltingugurtdan tozalanmaydi. 
 
5. Ammiak sintez qilish.
Kimyoyaviy ishlab chiqarishlar orasida ammiakni sintez qilish texnikasi 
jihozlanganligi va takomillashganligi bilan ilg‘or o‘rinlardan birini egallaydi. 
Ammiakni elementlardan sintez qilish reaksiyasini sanoat miqesida amalga oshirish 
qiyin bo‘lishiga qaramasdan hozir bu usul amalga oshirilgan va u rentabellidir. 
Bu reaksiya oddiy sharoitda bormaydi. Bu faqat katalizatorlar ishtirokida, 
yuqori temperaturada (500
o
C atrofida) va atmosfera bosimi (bir necha yuz) ostida 
boradi. Lekin, shunday sharoitda ham reaksiya uchun olingan azot bilan vodorodning 
hammasi ammiakka aylanmaydi. Chunki reaksiya zonasida hosil bo‘layotgan 
ammiak miqdori ortishi bilan reaksiyaning o‘ng tomonga borish tezligi kamaya 
boradi va aksincha, chap tomonga borish, ya’ni qaytar reaksiya tezligi orta boradi. 
Reaksiya zonasidagi ammiak miqdori 20% ga yetganda reaksiya muvozanat holatga 
keladi, demak amalda endi ammiak hosil bo‘lmaydi. Shuning uchun bu reaksiya 
to‘xtatiladi, gazlar aralashmasi chiqarib olinadi, sovitiladi, ammiakni suyultirib 
ajratib olinadi va qolgan gazlar aralashmasi (azot bilan vodorod) xuddi shu 
reaksiyaga qayta kiritiladi. Sanoatda bunday usul bilan ishlaydigan texnologik 
sxemalar siklli yoki aylanuvchan deyiladi. 
Bu reaksiyada turli katalizatorlar: platina, uran, osmiy, temir aktivator bilan 
birga (bu katalizator amalda ko‘proq qo‘llaniladi) ishlatiladi. 
Reaksiyaga kirishadigan gaz nihoyatda toza bo‘lishi kerak, chunki H
2
S bilan 
CO ning miqdori 0,01% ga yetsa, ular katalizatorlarni zaharlaydi.
Gazlar aralashmasidagi CO
2
va H
2
S lardan qutulish uchun bu gazlar 
aralashmasi to‘ldirgichli minoralarda dastlab sovuq suv bilan, so‘ngra ishqor eritmasi 
bilan yuviladi. CO
2
va H
2
S gazlari o‘z kimyoviy xossalariga ko‘ra suv bilan qo‘shilib 
kislota va ishqor bilan qo‘shilib tuzlar hosil qiladi, shuning uchun ham bu jarayon 
natijasida to‘la yutilib qoladi. Azot, vodorod va CO esa chiqib ketadi. Gazlar 
aralashmasi tarkibida qolgan CO aralashmani chumoli kislotaning ammiakli eritmasi 
orqali o‘tkazib tozalanadi. Bunday eritma past temperaturada va 300 
atm 
bosimda 

---