Нефть-газни қайта ишлашнинг физик–кимёвий асослари

2
, бар ва мм сим.уст. Бунда доимо 
система босимининг атмосфера босими билан фарқи эмас, балки абсолют 
босим кўрсатилади.
Термодинамик система қандайдир бошланғич ҳолатдан чиқиб, қатор 
ўзгаришларга учрагандан сўнг яна аввалги ҳолатига қайтадиган жараён 
айланма ёки циклик жараён дейилади. Бундай жараёнда ҳар қандай ҳолат 
параметрларининг ўзгариши нолга тенгдир. Жараённинг бориши шароит-
ларига қараб изобарик, изотермик, изохорик, адиабатик жараёнлар бир-бири-
дан фарқланади, уларда мос равишда босим, ҳарорат, ҳажм ёки энтропиялар 
ўзгармас бўлади. Адиабатик шароитда система ташқи муҳит билан иссиқлик 
алмашмаслиги сабабли, термодинамиканинг иккинчи қонунидан энтропия-
нинг ўзгармас бўлиши келиб чиқади.
Атроф муҳитда ҳеч қандай ўзгаришларсиз системанинг бошланғич ҳо-
латга қайтиш имкониятини берувчи жараён қайтар (мувозанат) жараён 
дейилади. Хоссалари (ҳарорат, босим, таркиб, электр потенциали) вақт ўтиши 
билан ўз-ўзидан ўзгармайдиган ва алоҳида фазаларнинг барча нуқталарида 

---

бир хил қийматга эга бўлган системанинг ҳолатлари қайтар жараёнлар 
термодинамикасида кўриб чиқилади. Системанинг бундай ҳолатлари 
мувозанат ҳолатлар дейилади. Мувозанат жараёнда система мувозанат 
ҳолатларнинг узлуксиз қаторидан ўтади ва квазистатик жараён деб ҳам 
аталади.
Ҳарорат, босим ва фазаларнинг ички таркиби тенг тақсимланмаган ва 
вақт ўтиши билан ўзгарувчан бўлган ҳолатлар номувозанат ҳолатлар 
дейилади. Улар қайтмас (номувозанат) жараёнлар термодинамикасида кўриб 
чиқилади ва унга термодинамиканинг асосий қонунларидан ташқари қатор 
қўшимча постулатлар киритилади. Жараённинг термодинамик жиҳатдан 
қайтар ёки қайтмаслигини кимёвий реакцияларнинг қайтарлиги ёки 
қайтмаслиги тушунчалари билан чалкаштирмаслик керак. Кимёда ушбу 
атамалар тўғри ва тескари йўналишларда бориши мумкин бўлган ҳар қандай 
реакцияларга қўлланиши мумкин бўлиб, бунда системанинг бошланғич 
ҳолатга қайтиб келишида атроф муҳитдаги ўзгаришлар эътиборга олинмайди.