2.2. Ishlatish quduqlarining usti jihozlari
Quduq ustidagi mustahkamlash tizmasi bog‘lanadi ya’ni, quduqning boshqa
jihozlari biriktiriladi, bu esa tizma boshchasi deyiladi.
Tizma boshchasi (2.1.-rasm) quduqning hamma mustahkamlash tizmalarini
birlik tizimga biriktiradi. Ularning og‘irligini qabul qiladi va hamma
yuklanmalarni konduktorga uzatadi. U tizmalar oralig‘idagi fazoni izolyatsiyasini
va germetikligini ta’minlaydi hamda bir vaqtda quduqning stvol qismining holatini
va kerakli texnologik jarayonlarni bajarishni nazorat qilishga yо‘l beradi.
Tizma boshchasi quduqqa tushiriladigan ishlatish jihozlarini montaj qilishda
supa vazifasini bajaradi. Quduqlarni burg‘ilash vaqtida unga otilmaga qarshi jihoz
preventor montaj qilinadi va burg‘ilash tugagandan keyin demontaj qilinadi,
Tizma boshchasi konstruktiv - bir nechta bir-biri bilan bog‘langan elementga
eta bо‘lib, ularga g‘altak yoki chorbarmoq (krestovina), mustahkamlash tizmalari
267
kiradi. Bu elementlarning soni quduqdagi mustahkamlash tizmasining soniga
bog‘liq bо‘ladi
Tizma boshchasini ishlatish sharoitlari yetarli darajada murakkabdir,
mustahkamlash tizmasining og‘irligidan beriladigan yuklanma chuqur quduqlarda
bir necha yuz kilonyutondan oshib ketadi. Bundan tashqari tizma boshchasi о‘zi
bilan kontaklashuvchi zonadan beriladigan bosimni ham qabul qiladi. Qatlam
suyuqligini yoki gazning tarkibidagi H
2
S, C0
2
yoki kuchli minerallashgan suvlar
tizma boshchasini korroziya ta’siriga yemirishga duchor qiladi.
Chuqur quduqlarga issiqlik tashuvchilar haydalganda ularning stvollari va
tizma kallaklari 150-250 °S gacha qiziydi.
Tizma boshchasining ishonchliligi yо‘qotilganda jiddiy avariyalarni keltirib
chiqaradi, ya’ni atrof muhitga zarar keltiradi, alohida holatlarda esa portlashlarni
va baxtsiz hodisalarni paydo bо‘lishiga sabab bо‘ladi.
Kо‘p tizmali quduqlarda, tizma boshchasi katta massaga va tik gabarit
о‘lchamlarga ega bо‘ladi. Ularga katta hajmdagi metall va tayyorlash uchun kо‘p
miqdordagi pо‘lat yoki ligerlangan pо‘latlarni sarf bо‘lishga olib keladi. Tizma
boshchasining tik gabarit о‘lchamining kattalashuvi quduqlarda xizmat qilish
jarayonlarini murakkablashtiradi.
Tizma boshchasini yuqorida sanalgan ishlatish sharoitlarining va
boshchaning о‘z xususiyatlari va uni konstruksiyalashda bir qator talablarni
bajarish majburiy ekanligini kо‘rsatadi, ya’ni ulardan eng muhimi hamma
elementlarni va umuman butunlay tizma boshchasini, quduqning xizmati
davomida, minimal metall sarfi va tik о‘lchamlarda har qanday ishlatish
sharoitida ishonchligini ta’minlashni talab qiladi.
Ikkita tizmani biriktiruvchi tizma boshchasi (2.1-rasm) korpusdan (4) tashkil
topgan bо‘lib, mustahkamlash quvurlariga (6) burab mahkamlangan. Korpusning
ichki yuzasi konussimon, unga (3) pona joylashtirilgan, ichki tizmani
mustahkamlash quvurini (7) saqlab turadi. Flanetsning korpusiga (1) g‘altak
о‘rnatilgan, quvurga kiydirilgan va odatda unga payvandlanadi. Qurvurlar
oralig‘idagi fazo (2) zichlanma bilan ajratiladi. Tizma boshchasiga zulfin (5)
о‘rnatilgan bо‘lib, u quvurning orqa tomonidan kirib kelishni ta’minlaydi. Bunday
tizma boshchasini tik о‘lchami bir metrga yaqin bо‘ladi. Mustahkamlash
quvurlarining diametriga bog‘liq massasi 500-550 kg bо‘ladi.
Bunday tizma boshchasi bilan chuqurligi 1500-2000 m, bosimi 25 MPa
gacha bо‘lgan quduqlar jihozlanadi. Mustahkamlash tizmasining soni kо‘p
bо‘lgan uch, tо‘rt va besh tizmali quduqlarni jihozlash uchun tizma kallaklari
tayyorlanadi. Bunday tizma kallaklarini prinsipial va konstruktiv sxemalari
yuqoridagiga о‘xshashdir.
Besh tizmali boshcha chuqurligi (5000 metrgacha) bosimi 70 MPa gacha
quduqdarning ustiga о‘rnatish uchun mо‘ljallangan bо‘ladi, uning tik balandligini
268
о‘lchami 3 metr. Asosiy tugunlari 1, 8, 9, 10, 11 beshta chorbarmoq о‘lchamlari
168 mm.dan 502 mm.gacha bо‘lgan mustahkamlash quvurlari uchun 2 4 5, 7
ponali osmalar va 3 jumrakdan tashkil topgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |