Neft va gaz konlari mashina va jihozlari

3.3. Favvora quduq usti jihozlari 
 
Berkitish  (ochish-yopish)  qurilmalariga  qulfaklar  va  kranlar  mansub  bo’lib, 
armatura  va  manifoldlarning  kanallarini  bekitishda  va  ochishda  xizmat  qiladi. 
Rostlovchi  qurilmalarga  almashtiriladigan  shtutserlar  va  jo’mraklar  o’rnatiladi, 
ular  qatlam  suyuqligini  va  gazning  sarfini  drossellab  o’zgartirish  uchun  xizmat 
qiladi. 
Favvora armaturasining yoki manifoldning sxemalariga bog’liq archadagi va 
quvurning  boshchasidagi  berkitish  qurilmalarining  soni  10-12  ta,  manifoldda  esa 
15-20 qulfak yoki jo’mraklarni tashkil qilishi mumkin. 
Gzlift  va  haydovchi  quduqlarning  armaturasida  bir  xil  bo’lgan  berkitish 
qurilmalaridan foydalaniladi. 
Berkitish  qurilmasi  jihozlariga  favvora  armaturasida  qo’llaniladigan 
qulfaklar  va  jo’mraklar  kiradi,  umuman  neft  va  gaz  qazib  olinadigan  hamma 
texnologik  jarayonlarda  va  operatsiyalarda,  quduqlarni  burg’ilashda  esa  ularning 
ko’rinishi  o’zgartirilib  qo’llaniladi.  Ular  ko’pincha  otilmaga  qarshi  jihozlarda, 
burg’ilash  nasoslarining  manifoldida,  qatlamni  gidravlik  yorish  jihozlarida, 
kislotali  ishlov  berishda  va  hamma  yuvuvchi  agregatlarda,  neftgaz  konlarining 
kommunikatsiyalarida  va  yig’ish  inshootlarida,  qatlamlarni  ajratishda,  qatlam 
suyuqligini, neft va gazni tashishda, qatlamga suv va gazni haydashda qo’llaniladi. 
Bunday  berkitish  qurilmalarining  katta  qismi  neft  va  gazni  dastlabki  qayta 
ishlash va ularni tashish jihozlarida qo’llaniladi. 
Eng  murakkab  sharoitlarda  berkitish  qurilmalarini  ishlatishga  favvora 
quduqlarining favvora armaturasidan foydalanish kiradi.  
Boshqa  jihozlar kabi  favvora armaturasining bekitish qurilmasi  ham  qatlam 
suyuqliklari,  gazi  yoki  kondensatlari  bilan  doimiy  kontaktda  bo’lganligi  uchun 
yuqori bosim  ta’sirida  (70-100 MPa  gacha) bo’ladi, o’zi orqali bir  necha  minglab 
tonna  qatlam  suyuqligini  yoki  millionlab  metr  kub  gazni  o’tkazadi,  ularning 
tarkibida  emiruvchi  muhitli  (H
2
S  va  CO
2
),  abraziv,  kuchli  minerallashgan  suvlar 
mavjuddir.  Ba’zida  qatlam  suyuqligining  harorati  200
0
S  gacha  yetadi.  Xuddi 
shunday  sharoitda  rostlovchi  vositalar  va  shtutserlar  ishlatiladi.  Favvora 
armaturalarining manifoldida ham xuddi shunday sharoitlarda berkitish qurilmalari 
ishlatiladi. 
Bunday  muhim  sharoitlarda  bekitish  qurilmalarini  ishlatish  uning 
konstruktsiyasi  va  tayyorlashga  qoyiladigan  talablardan  kelib  chiqib  aniqlanadi: 
kerakli  bosimni  saqlab  turish  xususiyati  va  bunda  berkitishning  germetikligini 
ta’minlash,  suyuqlik  yoki  gazning  oqim  bosimini  minimal  yo’qotib  o’tkazish, 
emiruvchi muhitda va abrazivlikda o’zining ishlash xususiyatini saqlash, yuqori va 
past  haroratlarda  tezkor  boshqarilishi,  minimal  metall  sig’imdorlikka  ega 
bo’lishdir. 
Debitni  va  bosimni  keng  oraliqda,  suyuqlik  va  gazning  kimyoviy  tarkibini, 
haroratning  qator  xarakterli  hususiyati,  berkitish  qurilmasini  qo’llashni  maqsadga 

---

 
22 
muvofiq ekanligini va har xil bosimlarda, sarflarda, kimyoviy nasoslarni haroratga 
takomillashtirilgan holda bajarilishga olib keldi. 
Berkitish qurilmalari muhim murakkab sharoitlarda ishlatilganda ishonchligi 
nisbatan  yuqori  bo’lganligi  uchun    uzoq  muddat  xizmat  qilishiga  qaramasdan 
ularni almashtirishga to’g’ri keladi. 
Shuning uchun faqat bekitish qurilmasi emas balkim favvora armaturasining 
o’zi  ham  ishdan  chiqib  qolishini  va  butun  armaturani  ish  qobiliyatini  saqlash, 
rezervlash  yo’li  bilan  yoki  bosim  ostida  ishlayotgan  quduqda  berkitish 
qurilmalarini almashtirish talablaridan kelib chiqib tayrlanadi. 
Asosiy berkitish va rostlovchi qurilmalarning tartibli sxemalari zichlashtirish 
usullaridan farqlanadi (3.1-rasm). 
Ponali  qulfakning  zichlanish  samarasi  pona-shiberning  qulfak  kanalining 
uyasiga  qisilib  tirkalish  kuchining  hisobiga  ta’minlanadi.  Bu  turdagi  qulfaklarda 
bir qator jiddiy kamchiliklar  mavjud: suyuqlik va gazni oqimini to’g’ri oqmasligi, 
buralma  oqimning  paydo  bo’lishi,  shiber  ochiq  holda  bo’lganda  suyuqlik  yoki 
gazning  oqimida  yuvilib  ketish  davri  va  uyalar  paydo  bo’lishi  kam  uchraydi. 
Qulfakning kamchiligi – pona sirti – uyadagi kontaktning germetikligini ta’minlash 
murakkab,  tayorlash  ham  ta’mirlash  ham  qiyin  bo’lganligi  uchun  uni  ishlab 
chiqarish keskin qisqargan, lekin talab juda yuqori. 
Qulfaklardan  tashqari  yopish-ochish  qurilmalari  sifatida  har  xil  formali 
tiqinga  ega  bo’lgan  kranlardan  ham  foydalaniladi,  silindrsimon,  sharsimon, 
konussimon. Kran suyuqlik yoki gazning to’g’ri oqimli yo’nalishini ta’minlaydi. 
Rostlovchi  qurilmalar  sifatida  jo’mraklar  va  vtulkali  almashtiriladigan 
shtutserlar 
ham 
qo’llaniladi. 
Ko’pincha 
jo’mraklarning 
boshqariladigan 
shtutserlaridan foydalanilganda favvora armaturasida kanalning kesimi yuzasini bir 
tekisda  o’zgartirish  mumkin  bo’ladi  va  pog’onasiz  boshqarish  ta’minlanadi. 
Vtulkali almashtiriladigan shtutserlar pog’onali  rostlashga hisoblangan bo’ladi, bu 
jarayonni  amalga  oshirishda  har  xil  diametrdagi  kanalli  drossellarning  detallari 
to’plamidan foydalaniladi. 
 
 
3.1-rasm. To’g’ri oqimli tekis shiberli 
qulfakning qurilmasi. 
1-korpus; 2- kirishdagi uya (egar); 3-
3.2-rasm. Berkitish qurilmasining 
majburiy maydalanadigan tekis shiberli 
qulfaki. 

---

 
23 
shpindel; 4-qopqoq;  
5-haydovchi klapan; 6-maxovik; 7-
rostlovchi vint; 8-yurishli gayka; 9-
podshipniklarni qopqog’i; 10-manjetlar;  
11-likopli prujinka; 
12-chiqishdagi uya (egar);  
13-shiber. 
 
1-korpus; 2-lunj; 3-shpindel;  
4-teskari klapan; 5-vtulka;   
6-maxovik; 7-vint; 8-gayka;  
9-podshipnik korpusi;  
10-maydon; 11-podshipnik;  
12-zichlama; 13-qopqoq; 
14-kichik; 15-ariqcha; 16-vtulka; 
17-kontrshpindel. 
To’g’ri oqimli tekis shiberli qulfakning shartli o’tish teshigining diametri 65 
mm  bo’ladi,  21  MPa  ishchi  bosimga  hioblangan.  Qulfakning  asosiy  detallariga 
qoyidagilar  kiradi:  qopqoqli  (4)  po’lat  korpus  (1),  shiber  (13)  va  uyadan  tashkil 
topgan.  Kirishda  (2)  va  chiqishda  (13)  tirkaluvchi  likopchali  prujinalar  (11) 
o’rnatilgan. Qulfak uchun bunday turdagi konstruktsiya namunaviy bo’ladi hamda 
katta  sarf  va  bosimga  hisoblangan.  Qulfakning  massasi  80-100  kg.  Bekitish 
germetikligini  amalga  oshirish  uyani  (12)  halqali  zichlamalar  bilan  qo’zg’alishi 
hisobiga  erishiladi,  yon  sirt  yuzalari  va  ular  bilan  kontaklashuvchi  shiberning 
yuzasi  ham  yuqori  sifatda  tayyorlangan.  Germetikligini  va  korroziyaga 
chidamligini oshirish uchun qulfakning korpusi yog’ bilan to’ldiriladi (3.2). 
Murakkab turdagi to’g’ri oqimli tekis shiberli qulfakning konstruktsiyasi 70 
MPa ishchi bosimga hisoblangan, zichlanish tizimi oldingidan farq qiladi. 
Qulfakning  korpusida  ikkita  yo’naltiruvchi  sig’imli,  maxsus  surkov 
(yog’lash) va kanalli lunj o’rnatilgan, u surkovlarni zichlanuvchi yuzalarga uzatadi. 
Shiber  ikkita  plashkadan  tashkil  topgan  bo’lib,  bir  nechta  prujinalarga  tirkaladi. 
Plashkada  ariqchalar  mavjud,  unga  shpindelning  va  kontrshpindelning  boshchasi 
joylashtirilgan.  Zichlovchi  yuzalarga  ishchi  muhitning  bosimi  ostida  surkov 
(moylash) 
uzatiladi,  u  zatvorning 
germetikligini 
yaxshilaydi.  Moylash 
surkovlarning zaxirasi teskari klapanlar orqali to’ldiriladi. 
Qulfaklarni  boshqarishni  va  teleboshqaruvni  ta’minlashda  ular  gidro 
uzatmalar yoki havo uzatmalari bilan jihozlanadi. Havo uzatmali qulfakning shartli 
o’tish teshigining diametri 50 mm bo’ladi, 70 MPa ishchi bosimga hisoblanadi. Bu 
turdagi  qulfakning  konstruktsiyasi  oldingilardan  shpindelni  qo’zg’atishdagi  va 
uzatmali  gidraklik  yoki  havoli  silindrlarning  mavjudligi  hamda  qurilmaning 
bajarilishi bilan farq qiladi. 
Konussimon  tiqinli  teshik  kranda  (3.16-rasm)  zichlamalarning  germetikligi 
korpusning  va  tiqinning  olib  tayyorlanishi,  ularning  oralig’idagi  tirqish 
o’lchamlarini hamda maxsus moylar bilan kran korpusini to’ldirishdir.