|
Tayanch so'z va iboralar: Katagenez, qayta kristallanishi, tog'jinsining zichlanishi.Nazorat savollari:
1. Chukindi tog'jinsini ikkilamchi o'zgarishiga nimalar kiradi.
2. Katagenez bosqichi qanday.
3. Kayta kristallanishi bosqichi qanday.
8-mavzu. Katagenez, metagenez va gipergenez
Reja:
1. Gipergeniz va metagenez.
2. Gidratlanish, gidroliz.
3. Oksidlanish.
4. Tiklanish kation almashinish, erish.
Katagenez–cho'kinditoG' jinsining xayotida asosiy bosqich. U diagenezdan so'ng boshlanib metagenez yoki gipergenez bosqichi kirishgacha davom etadi. Xududning geologik rivojlanish xususiyatiga ko'ra katagenz jarayonining davomiyligi katta oraliqda o'zgaradi. Bu esa xududning geologik rivojlanishi yoki uning geologik aktivligi bilan aniqdanadi. Barqaror sharoitda mavjud bo'lgan tog'jinsi uzok, vakt katagenez jarayonida bo'lishi mumkin. Masalan Shimoliy Xitoyda proterozoy qalin cho'kindi qatlamining yoshi 1185-740 mln yil. Shu bilan birgalikda katagenez jarayonini o'tagan paleozoy va mezozoy yotkiziqlari ham uchraydi (Shimoliy Kavkazning paleozoy va mezozoy yotkiziqlari). Maxalliy xududlarda cho'kindi tog'jinsiga magmatik eritma kirgan yoki stress xodisasi ro'y bergan xollarda cho'kindi tog'jinsining yashash davri yanada qisqaradi. Katagenez zonasining qalinligi keng oraliqda uzgaradi ya'ni bir metrdan bir necha ming metrgacha.
Katagenez zonasining yuqori va quyi chegarasi xam o'zgaruvchan bo'lib xarorat sharoiti va bosim birligi bilan aniqlanadi. Katagenezning yuqori chegarasi diagenezning quyi chegarasiga to'g'ri keladi. Quyi chegara taxminan izoterma xolatining 200°S ga to'g'ri keladi. Har bir xududning o'ziga xos geotermik gradienta bo'lganligi sababli katagenez zonasiningchuqurlik quyi chegarasi katta oraliqda o'zgaradi va geofizik tadqiqot natijalariga ko'ra er yuzidan 20 km ga etadi. (geotermik gradient 1°S/100 m bo'lganda).
Kaspiy bo'yi botiqligida seysmik, tadqiqotlar natijasiga ko'ra cho'kindi tog'jinsining chuqurlik chegarasi 20 – 22 km. Bunday sharoitda tog' bosimi 500 MPa, xamma tog'jinsining g'ovakligi 1 – 2% gacha kamayadi. Neft – gaz izlash maqsadida qazilgan quduqlarda ochilgan cho'kindi tog'jinsining chuqurligi 9 km dan ortiq. (Berta-Rodjers qudug'i -9586 m, AKD1). Dunyoda eng chuqur quduq Kola yarimorolida qazilmoqda uning chuqurligi 12 km dan ortik;.
Katagenezning jadalligi va natijasi bir tomondan jinsning xossasi va xususiyati, ikkinchi tomondan esa xarakatlantiruvchi kuch bilan (tashqi omillar) aniqlanadi. Jinsning asosiy xossa va xususiyatlari: mineral tarkibi, tuzilmasi (struktura) va fizik – kimyoviy xossasi (kimyoviy chidamligi, qattiqlik, qayishqoqlik, g'ovaklik, o'tkazuvchanlik va boshqalar).
Asosiy xarakatlantiruvchi kuchlarga xarorat, bosim (litostatik, gidrostatik), suvda erigan mineral va gazsimon moddalar, er osti suvining ishqor kislotali xossasi, oksidlanish – tiklanish muxiti, tabiiy radioaktivlik xamda ularning ta'sir etish muddati (tog'jinsining geologik yoshiga).Bular natijada quyidagi jarayonlarga olib keladi:
tog'jinsining zichlanishi suvning siqib chiqarilishi chidamsiz birikmalarning erishi yangi minerallarning xosil bo'lishiqayta kristallanish.
Tog'jinsining zichlanishi. Bu jarayon tog'jinsi zichligining ortishi xamda g'ovaklik xajmining qiskarishi xisobiga ro'y beradi. Kattiq fazalar xissasining ortishi, g'ovaklik xajmining qisqarishi xisobiga tog'jinsi zichligining ortishidir. Jarayon cho'kindi maxsulotiing tuzilmasi, fizik xossasining o'zgarishi bilan bog'lik. Cho'kindi tog'jinsining zichlanishi uni tashil qiluvchi asosiy qismlarning qayta guruxlanishi va bo'shliqlarning yangi minerallar bilan to'lishi natijasida sodir bo'ladi. Katagenezningdastlabki bosqichida zarralarning qayta guruxlanishi cho'kindi tog'jinsining yotish chuqurligi ortgan sari ortadigan litostatik bosim ta'sirida ularning zichlashishi natijasida zichlik ortadi. Xar bir anik o'lkada zarralarning litologik tarkibi, shakli, mustaxkamligi, saralanganligiga ko'ra, ularning qayta guruhlanishi, zich joylanishi xisobiga makismal zichlanishi turli chuqurlikda ro'y beradi.
Kaspiy bo'yi botiqligida 10% dan kam semoni bo'lgan mezozoy qum-alevritli jinslarida zichlanish 1200-1300 m da tamom bo'lgan.
Zarralarning qayta guruxlanishidan so'ng keyingi zichlanish bosim ta'sirida zarralarning bir biriga tegib erishi natijasida ro'y beradi.
Bunda erigan xolatga o'ttan material termobarik va geokimyoviy sharoitning uzgarishi natijasida qattiq fazaga o'tishi mumkin.
Yorik, g'ovak, kovaklarning to'lishi natijasida tog'jinsining keyingi zichlanishi yuz beradi. Zichlanish darajasini baxolash uchun kuyidagi ko'rsatkichlardan foydalaniladi. Bular zichlik, g'ovaklik xamda metamorfizasiyalash koeffisienti. Bundan tashqari jinslarni mikroskop ostida shliflarda o'rganishda ham ularning zichlanish darajasini baxolash mumkin. Tog'jinsi zichlanish darajasiga ko'ra besh guruxga bo'linadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
